Του Βαγγέλη Στολάκη – φωτο Σ. Αυγητίδης
«Η Θεσσαλονίκη σήμερα είναι η μεγαλύτερη Βυζαντινή πόλη του κόσμου. Πρωτεύουσα είναι η Κωνσταντινούπολη, η οποία ωστόσο έχει αλλάξει χαρακτήρα λόγω της οθωμανικής παράδοσης. Η Θεσσαλονίκη έχει έναν έντονο χαρακτήρα Βυζαντινό. Με μια σκάλα μόνο μπορεί να κατέβει κανείς στην βυζαντινή Εγνατία με τα μαγαζιά δεξιά κι αριστερά να είναι ακριβώς ίδια…». Η παραπάνω παραδοχή ανήκει στον Καθηγητή Βυζαντινών Σπουδών Πάολο Οντορίκο- γνωστό λάτρη της Ελλάδας και της ιστορίας της- και μαζί του σίγουρα θα συμφωνήσουν πολλοί.  Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη πολυπολιτισμική. Μια πόλη που στο παρελθόν υπήρξε «σταυροδρόμι» λαών, εθνοτήτων και πολλών κουλτούρων. Μια πόλη σύγχρονη που προσπαθεί να δημιουργήσει το ψηφιδωτό του μέλλοντός της συνθέτοντας πολλές μικρές ψηφίδες του παρελθόντος της. Ενός παρελθόντος που δηλώνει… παρόν, καθώς αναπνέει μέσα από την πόλη και τους κατοίκους της, βρίσκεται στα σπλάχνα της και ζει κάθε στιγμή στης σύγχρονης Θεσσαλονίκης.
Η Θεσσαλονίκη άλλωστε φορά το… βυζαντινό της πρόσωπο κάθε μέρα! Μας το δείχνει μέσα από τα δεκαπέντε τουλάχιστον μεγάλα βυζαντινά μνημεία που υπάρχουν διάσπαρτα στην πόλη και έχουν αναγνωριστεί από την Unesco ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Η «πρώτη πόλη μετά την πρώτη», όπως συνηθίζουν να αποκαλούν τη Θεσσαλονίκη διαθέτει βέβαια δεκάδες μνημεία μικρότερης εμβέλειας που υποδηλώνουν ωστόσο την πνευματική και καλλιτεχνική άνθιση που γνώρισε.

Ξεκινώντας από τον Λευκό Πύργο, εκεί που κατέληγαν τα τείχη της πόλης και ακόμα σώζονται στην περιοχή της Άνω Πόλης μπορεί κανείς απλά περπατώντας ευθεία στην οδό Ναυαρίνου δεξιά κι αριστερά να πάρει ένα δείγμα της αρχιτεκτονικής και της τέχνης του ψηφιδωτού που άφησαν ανεξίτηλα το στίγμα τους στο βάθος των αιώνων στην πόλη και τους κατοίκους της. Συνεχίζοντας ευθεία και αφού κανείς περάσει την γνωστή Αψίδα του Γαλέριου βλέπει να ορθώνεται μπροστά του η Ροτόντα. Ένα από τα επιβλητικότερα μνημεία της πόλης, ενώ στρίβοντας δεξιά και στην συνέχεια ευθεία, στην σημερινή Εθνικής Αμύνης ένας επισκέπτης εύκολα μπορεί να βρεθεί στην περιοχή της Άνω Πόλης, το Επταπύργιο, να θαυμάσει τις μικρές εκκλησίες και μοναστήρια που βρίσκονται μέσα στα παλιά τείχη. Κι αν πάλι κατηφορήσει, μπροστά του ορθώνεται ο Ναός του Αγίου Δημητρίου, του Πολιούχου της Θεσσαλονίκης, η αρχαία Ρωμαϊκή Αγορά (πολλοί αναφέρουν την βυζαντινή περίοδο ως συνέχεια της ρωμαϊκής), ενώ στο κέντρο της πόλης στα πρότυπα της Αγίας Σοφίας της Πόλης δεσπόζει η ομώνυμη εκκλησία της Θεσσαλονίκης. Τα μνημεία της Θεσσαλονίκης που θυμίζουν έντονα την βυζαντινή περίοδο βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη την πόλη. Ναός Αγίας Αικατερίνης, Ναός Αγίων Αποστόλων, Αγίου Νικολάου του Ορφανού, Αγίου Παντελεήμονα, Πύργος του Τρυγωνίου, το Βυζαντινό Λουτρό στην περιοχή του Κουλέ Καφέ και πολλά άλλα.
Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη μέσα στην… πόλη. Το φανερώνουν καθημερινά οι ανακαλύψεις που γίνονται από τους αρχαιολόγους. «Πρόκειται ωστόσο για μια πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη χωρίς ταυτότητα» δηλώνει από την πλευρά του ο πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Παντελής Φιλιππίδης ο οποίος σε συνεργασία με άλλους φορείς επιχειρεί να δημιουργήσει το… βυζαντινό brand name της. Προς αυτή την κατεύθυνση σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του ΑΠΘ και την Ιερά Μητρόπολη ο ΕΣΘ «τρέχει» από τον περασμένο Νοέμβριο την πρωτοβουλία «Βυζαντινή Θεσσαλονίκη». Αν και μετρήσιμα μεγέθη σχετικά με την αύξηση του τουρισμού ή του τζίρου των εμπορικών καταστημάτων ακόμα δεν υπάρχουν οι επιτελείς του εγχειρήματος αισιοδοξούν. Στο πλαίσιο αυτό, διοργανώνουν εκδήλωση για την ημέρα μνήμης για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης που θα πραγματοποιηθεί την ημέρα της Άλωσης στις 29 Μαΐου στις 20:00 στον αύλειο χώρο του Ιερού Ναού της Αγίας Σοφίας. «Η δράση έχει σκοπό να αναδείξει το γεγονός ότι η χώρα προχωρά μπροστά σε ένα σύγχρονο μοντέλο διεθνούς οικονομικής συνεργασίας και ανάπτυξης, αναγνωρίζοντας τις πληγές της, τιμώντας το ιστορικό της υπόβαθρο και αποκτώντας συνείδηση ης δυναμικής της στο σύγχρονο παγκόσμιο οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι» ανέφεραν μεταξύ άλλων οι διοργανωτές.
Υπέρ της άποψης πως η Θεσσαλονίκη είναι η μοναδική ελεύθερη περιοχή του Βυζαντίου τάσσεται μιλώντας στην Karfitsa ο υφυπουργός Παιδείας Κώστας Ζουράρις. «Αν πάει κανείς στην Κωνσταντινούπολη κάνει εντύπωση ο έντονος ελληνιστικός βυζαντινός χαρακτήρας της Θεσσαλονίκης και όχι της ίδιας της Πόλης. Η Θεσσαλονίκη εάν δει κανείς το ακτινωτό σχήμα που δημιουργούν οι εκκλησίες μαζί με τις ενορίες και τις λαϊκές εκκλησίες της Τουρκοκρατίας δείχνει ότι είναι μια καθαρά Βυζαντινή Πόλη» αναφέρει.
Από την πλευρά της, η Πρόεδρος του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών Θεσσαλονίκης Πολύμνια Κατσώνη υποστηρίζει πως: «Έχοντας επισκεφτεί πολλές φορές την Κωνσταντινούπολη συμμερίζομαι την άποψη πως στην Θεσσαλονίκη πνέει ένας αέρας ελευθερίας απολαμβάνοντας τα βυζαντινά μνημεία και ζώντας τα στο βυζαντινό παρελθόν που είναι έντονο στην πόλη μας. Όταν είδα τα ευρήματα του ΜΕΤΡΟ στο σταθμό της Βενιζέλου συγκινήθηκα. Μπόρεσα να δω με τα μάτια μου εκείνα τα πράγματα για τα οποία διαβάζω και γράφω. Είδα μπροστά μου το δρόμο της Θεσσαλονίκης, τα εμπορικά μαγαζιά και όλα εκείνα που εμείς οι ερευνητές αναζητούμε. Μπορούμε από το παρελθόν ανασύροντας την ιστορία μας να προχωρήσουμε στο μέλλον» λέει.
«Το Βυζάντιο στην πόλη ζει με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Θέλουμε να αναδείξουμε αυτά τα στοιχεία» σημείωσε χαρακτηριστικά η συντονίστρια της πρωτοβουλίας «Βυζαντινή Θεσσαλονίκη» Χαρά Μάρδα, η οποία εκτίμησε πως η αξιοποίηση του πολιτισμού της πόλης θα μπορέσει να αποτελέσει μοχλό για την ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης στο παρόν και το μέλλον. «Τα οφέλη για την πόλη είναι μεγάλα. Προσδοκούμε μια ταυτότητα που θα αλλάξει το τουριστικό προφίλ της πόλης και θα δημιουργήσει νέα αντικείμενα μελέτης για τα πανεπιστήμια και νέες συνεργασίας» σημείωσε χαρακτηριστικά. «Η Βυζαντινή Θεσσαλονίκη συνεχίζει να υπάρχει. Θέλουμε η πόλη να βρει ένα στόχο και ένα όνομα. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως η Θεσσαλονίκη είναι συμβασιλεύουσα. Πρέπει να αναδείξουμε πως είναι η δεύτερη πόλη του Βυζαντίου με τόσο μεγάλη ιστορία» δήλωσε από την πλευρά του ο Παντελής Φιλιππίδης
φωτο Σάββας Αυγητίδης / Μάιος 2017