Της Φιλίας Νομικού / φωτο Σάββας Αυγητίδης
Σε βιομηχανία πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ εξελίσσεται η διαχείριση απορριμμάτων, με την ανακύκλωση στο επίκεντρο και όλα όσα αυτό συνεπάγεται: διαγωνισμούς οικονομικών συμφερόντων, παραοικονομία, επενδυτικές ευκαιρίες, αναπτυξιακή δυναμική. Καθώς η Ευρώπη… κραδαίνει το «μαστίγιο» των προστίμων, παράλληλα με το δελεαστικό «καρότο» των ευρωπαϊκών ενισχύσεων, εμείς ανταποκρινόμαστε ως συνήθως… βραδέως. Όπως προκύπτει από την έρευνα που έκανε η Karfitsa, η ανταπόκρισή στους ευρωπαϊκούς στόχους είναι… κάτω από τη βάση. Περίπου ένα δισεκατομμύριο ευρώ  αναμένεται να διατεθεί στην Ελλάδα στο πλαίσιο του ΣΕΣ (διάδοχος του ΕΣΠΑ) για την προαγωγή της ανακύκλωσης και εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων και λυμάτων. Μαζί με τις εθνικές και ιδιωτικές συμμετοχές, βάσει και όσων είπε ο αρμόδιος αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σωκράτης Φάμελλος την προηγούμενη εβδομάδα παρουσιάζοντας στοιχεία του προς κατάθεση νέου νομοσχεδίου για την ανακύκλωση και τη λεγόμενη «κυκλική οικονομία», συνολικά πρέπει να αναμένουμε επενδύσεις άνω των δύο δισεκατομμυρίων ευρώ, που σύμφωνα με τον υπουργό θα δημιουργήσουν 16.000 θέσεις εργασίας. Για να καταλάβει κανείς, πόσο… ενδιαφέρον έχει αυτή η «βιομηχανία», αξίζει να αναφέρουμε ότι είναι όλο και περισσότερες οι ιδιωτικές μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων για την παραγωγή ενέργειας, που δημιουργούνται ανά την Ελλάδα.
Νέο ευρωπαϊκό μοντέλο
 «Μόλις πριν δυο μήνες, ψηφίσαμε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τη νέα νομοθεσία διαχείρισης αποβλήτων. Στόχος είναι να αλλάξουμε τη φιλοσοφία με την οποία λειτουργούμε» εξηγεί στην Karfitsa, ο ευρωβουλευτής της Ελιάς Νίκος Ανδρουλάκης. «Από το γραμμικό μοντέλο, παραγωγή-κατανάλωση-απόρριψη, μεταφερόμαστε πλέον σε ένα νέο πλαίσιο με κατά το δυνατόν ελαχιστοποίηση των αποβλήτων. Προτεραιότητα δίνεται στην επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση. Η πρόταση αυτή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την Κυκλική Οικονομία, μπορεί, με τα κατάλληλα κίνητρα, να συντελέσει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα είναι μία ευκαιρία να εκσυγχρονίσουμε τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τα σκουπίδια, βελτιώνοντας το περιβάλλον και δημιουργώντας συνθήκες ανάπτυξης.»

Το πρόβλημα όμως, είναι πως η Ελλάδα έχει πολύ δρόμο να διανύσει ακόμα, για να γίνει «Ευρωπαία» στην ανακύκλωση  και στην κυκλική οικονομία που ως φιλοσοφία είναι ένα ευρωπαϊκό μοντέλο το οποίο διαχέεται στα κράτη μέλη, με κάποια από αυτά να βρίσκονται πολύ μπροστά, και άλλα, όπως η Ελλάδα, πολύ πίσω.«Πάμε αρκετά καλά στον τομέα της λεγόμενης εναλλακτικής διαχείριση, με συλλογή και ανακύκλωση 550.000 τόνων από 1.000.000 τόνους απορριμμάτων» λέει στην  Karfitsa o πρόεδρος του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης Δημήτρης Πολιτόπουλος (σ.σ.: αφορά σε συσκευασίες, οχήματα, ελαστικά, χρησιμοποιημένα έλαια, μπαταρίες, ηλεκτρικές στήλες και απόβλητα ηλεκτρονικού εξοπλισμού). «Αντίθετα», προσθέτει ο ίδιος, «είμαστε πολύ πίσω συνολικά ως χώρα από τους στόχους της Ε.Ε., όταν μιλάμε για παραγωγή 2.500.000 τόνων ανακυκλώσιμων απορριμμάτων, από τα οποία συλλέγουμε μόνο 650.000».
Πολύ… πίσω η Ελλάδα
«Η χώρα βρίσκεται αρκετά χαμηλά σε σχέση με το μέσο όρο σε ό,τι αφορά τόσο στην ανακύκλωση δημοτικών λυμάτων, όσο και συσκευασιών, όπου η χώρα μας σημείωνε κατά το 2014 επίδοση ίση με 19% και 52.4%, έναντι των αντίστοιχων 43.6% και 65.2% του κοινοτικού μέσου όρου», αναφέρει στην Karfitsa η ευρωβουλευτής της Ν.Δ. Μαρία Σπυράκη. «Χαρακτηριστικό είναι δε, ότι σύμφωνα με τα στοιχεία του 2014 η Ελλάδα έστειλε πάνω από τα 3/4 των αστικών αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής, τη στιγμή που σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Σουηδία, η Γερμανία, η Αυστρία, το Βέλγιο και η Δανία το ποσοστό των αστικών σκουπιδιών που κατέληξαν σε χώρους υγειονομικής ταφής ήταν σχεδόν μηδενικό.» «Η Ελλάδα θα πρέπει τα επόμενα 3 χρόνια να διπλασιάσει την απόδοσή της για να είναι συνεπής και με το σχέδιο που έχει η ίδια και με τους στόχους που τίθενται σε ευρωπαικό επίπεδο» παραδέχεται ο κ. Φάμελλος. Και βέβαια, οι σχετικές οδηγίες της Ε.Ε. δεν αφορούν απλώς σε… επιθυμητές επιδιώξεις, αλλά καθ` όλα δεσμευτικούς στόχους, των οποίων η μη επίτευξη, μπορεί να σημάνει ακόμα περισσότερα πρόστιμα στο μέλλον. «Οι στόχοι που προβλέπονται από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι όλοι δεσμευτικοί», προσθέτει ο κ. Ανδρουλάκης. «Συγκεκριμένα, το υπάρχον σύστημα προβλέπει ότι, μέχρι το 2020 πρέπει το 50% των απορριμμάτων να ανακυκλώνεται. Στο πλαίσιο των εκθέσεων για την Κυκλική Οικονομία που σας ανέφερα προηγουμένως, οι στόχοι της ανακύκλωσης αυξάνονται σταδιακά στο 60% μέχρι το 2025 και στο 70% μέχρι το 2030.» «Η αρχική πρόταση της Κομισιόν προέβλεπε 65%, ενώ το ποσοστό των λυμάτων που ανακυκλώνεται σήμερα είναι μόλις 44%», συμπληρώνει η κ. Σπυράκη. «Αξίζει επίσης να αναφέρουμε τον ευρωπαϊκό στόχο για την ανακύκλωση των απορριμμάτων συσκευασίας στο 80% έως το 2030, με ενδιάμεσους στόχους έως το 2025 για κάθε υλικό όπως το χαρτί και το χαρτόνι, το πλαστικό, το γυαλί, το μέταλλο και το ξύλο. Και βέβαια το στόχο για μείωση του ποσοστού των χωματερών στο 5% των δημοτικών λυμάτων έως και το 2030, με ενδεχόμενο παράτασης πέντε ετών, για τα κράτη μέλη, όπως η Ελλάδα, που το 2013 οδηγούσαν περισσότερο από το 65% των αστικών αποβλήτων τους σε χώρους υγειονομικής ταφής.»
Η έλλειψη νεότερων στοιχείων φυσικά, είναι ένα πρόβλημα.
Ο πρόεδρος του ΕΟΑΝ, κ. Πολιτόπουλος αναφέρει στην Karfitsa πως ο οργανισμός «δεν πρόλαβε» να αναρτήσει τα νεότερα στοιχεία για το 2015 και το 2016, τα οποία, όπως είπε, αναμένεται να δημοσιοποιηθούν μαζί, τον ερχόμενο Ιούνιο. «Δεν ήξερα πως δεν είχαν αναρτηθεί τα στοιχεία του 2015», λέει στην Karfitsa ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος κ. Φάμελλος. «Άλλωστε ανέλαβα τον περασμένο Νοέμβριο. Ξέρω πάντως, πως τα στοιχεία για το 2016 είναι εντυπωσιακά, με βάσει κάποια που έχω υπόψη και σύντομα θα τα έχω στο σύνολό τους.» «Και τα πανευρωπαϊκά στοιχεία που χρησιμοποίησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατά τη διαδικασία συζήτησης και τροποποίησης των προτάσεων της Επιτροπής για την Κυκλική Οικονομία είναι στοιχεία του 2014», προσθέτει η κ. Σπυράκη. Το μεγάλο στοίχημα πλέον για τη Ελλάδα, είναι η περαιτέρω ενεργοποίηση τω δήμων και των πολιτών. Το 2014, ο τότε αναπληρωτής υπουργός ΠΕΚΑ Σταύρος Καλαφάτης και η τότε διοίκηση του ΕΟΑΝ είχαν εισάγει για πρώτη φορά την κινητροδότηση των δήμων μέσω συγκεκριμένων επιβραβεύσεων για την επίτευξη στόχων ανακύκλωσης.

Στη συνέχεια αυτή η κινητροδότηση «πάγωσε», αλλά όπως εξηγεί στην Karfitsa , ο αναπληρωτής υπουργός κ. Φάμελλος, επανέρχεται πιο οργανωμένα και σε μεγαλύτερη έκταση με το νομοσχέδιο που θα κατατεθεί σε λίγες μέρες «Τρεις βασικές αλλαγές  φέρνει το νομοσχέδιο», τονίζει.  «Πρώτον, εξασφάλιση της πλήρους απόδοσης των πόρων για την ανακύκλωση -διότι υπάρχει μεγάλο ποσοστό εισφοροδιαφυγής. Οι υπόχρεοι θα πρέπει να πληρώνουν τέλος ανακύκλωσης το οποίο δεν καταβάλουν σε ποσοστό 40%.  Δεύτερον, αξιοποίηση όλων αυτών των πόρων σε δράσεις ανακύκλωσης και όχι σε άεργες  μη παραγωγικές “απάτες”. Τρίτον, η εισαγωγή κινήτρων και αντικινήτρων έτσι ώστε ο κάθε συμμετέχον στην διαδικασία της ανακύκλωσης  να δεσμεύεται για την απόδοσή του συμπεριλαμβανομένων και των συστημάτων ανακύκλωσης αλλά και των δήμων.  Επίσης, υπάρχει καταγραφή όλης της ροής υλικών αλλά και όλων των παραγωγών απορριμμάτων με δύο εργαλεία ,το εθνικό μητρώο παραγωγού και το ηλεκτρονικό μητρώο αποβλήτου. Με αυτό τον τρόπο προσπαθούμε να συστηματοποιήσουμε τη διαχείριση της ανακύκλωσης να έχουμε δηλαδή εύκολα εργαλεία ηλεκτρονικά που να καταγράφονται όλες οι ροές και να ξέρουμε ποιοι είναι οι υπόχρεοι. Πέρα όμως από αυτό εμείς θέλουμε να εισπράξουμε εισφορές από όλους αυτούς . Ακόμη και το απλό, όπως το χαρτί που κλέβουν από τους κάδους ανακύκλωσης αλλά και οι μεγάλες κλοπές υλικών που έχουν αξία σήμερα συνδέονται με το παράνομο κύκλωμα διάθεσης προϊόντων που περικλείει και φοροδιαφυγή. Τώρα πια ακόμη και η πιο μικρή μάντρα θα πρέπει να αποδεικνύει μέσα από τον ηλεκτρονικό τρόπο από πού παραλαμβάνει τα υλικά. Άρα πηγαίνουμε έναν έλεγχο και φορολογικό και περιβαλλοντικό στον τελικό αποδέκτη. Συνδυάζουμε έτσι και την επίλυση του περιβαλλοντικού προβλήματος αλλά και του οικονομικού εγκλήματος . Σε ότι αφορά την κινητροδότηση των δήμων, και κατ` επέκταση των πολιτών, όπως εξηγεί ο κ. Φάμελλος, η πρόταση είναι να συνδέεται το κόστος διαχείρισης αποβλήτων στους δήμους με την απόδοση από την ανακύκλωση να εφαρμόζεται μία μορφή του “πληρώνω όσα πετάω”.

«Το “Pay as you throw” είναι ένα σύστημα πολύ διαδεδομένο στο εξωτερικό επιβραβεύει αυτούς που έχουν οικολογική συμπεριφορά είτε είναι πολίτης είτε επιχειρηματίας», τονίζει. «Για τους δήμους, η πρόταση μας θα είναι να υπάρχει μία διαφοροποίηση του κόστους διαχείρισης. Για παράδειγμα οι δήμοι που θα έχουν μεγαλύτερα ποσοστά ανακύκλωσης να πληρώνουν λιγότερο τον τόνο που πηγαίνει στο ΧΥΤΑ. Δεν θα βγαίνει από το κύκλο των δήμων, το κοστολόγιο αυτό θα είναι εσωτερικά στους δήμους δεν θα παίρνουμε εμείς κάτι από αυτό σαν κυβέρνηση, δεν θα επιβάλλουμε κόστος εξωτερικό. Ένας υγιής ανταγωνισμός των ΟΤΑ θα πρέπει να υπάρχει. Ο ΧΥΤΑ θα έχει πολλά περισσότερα χρόνια ζωής , θα μείνει στην κοινωνία κάτι περισσότερο. Αν διπλασιάσουμε τα ποσοστά ανακύκλωσης θα επιμηκύνουμε τον χρόνο ζωής των εγκαταστάσεων.» Και προσθέτει ο κ Φάμελλος: «Η θέση η δικιά μου την οποία έχω καταθέσει δημόσια  είναι πως αυτό το σύστημα  θα πρέπει να συνδυαστεί με μία ουσιαστική εφαρμογή των κανονισμών  καθαριότητας. Δεν γίνεται να είναι υποχρεωτική η διαλογή γυαλιού ή του οργανικού υλικού αλλά οι επαγγελματίες και διάφοροι φορείς να μην τον εφαρμόζουν και να μην γίνει κανένας έλεγχος. Θα πρέπει να είμαστε συνεπής απέναντι στο κανόνα που έχουμε συμφωνήσει  όλοι ότι θα εγκαταστήσουμε για το περιβάλλον. Είναι κοινή μας ευθύνη.» Ζητήσαμε και τη γνώμη του αρμόδιου τομεάρχη Περιβάλλοντος της Ν.Δ. κ. Κώστα Σκρέκα για το προς κατάθεση νομοσχέδιο, αλλά αρνήθηκε να το σχολιάσει πριν αυτό κατατεθεί…

Η έρευνα συνεχίζεται… Φωτο Σάββας Αυγητίδης (Μονάδα ανακύκλωσης κοντά στη Λητή Θεσσαλονίκης)