, Παρασκευή
29 Μαρτίου 2024

search icon search icon

Όταν ο Άγιος Δημήτριος έσωζε τη Θεσσαλονίκη!

Ο πολυάριθμος στρατός των Σκλαβίνων –έτσι ονόμαζαν οι Βυζαντινοί τους Σλάβους τον 7ο και 8ο αιώνα– και διαφόρων άλλων βαρβαρικών φυλών όρμησε μανιασμένος στα τείχη της Θεσσαλονίκης. Οι αμυνόμενοι στις επάλξεις ήταν λιγοστοί και φοβισμένοι, η άλωση της πόλης από τους εχθρούς φάνταζε βέβαιη. Τότε όμως, εντελώς αναπάντεχα και ξαφνικά, συνέβη το θαύμα…
Του Κωνσταντίνου Δ. Γουσίδη
Φορώντας πανοπλία στρατιώτη, ο Άγιος Δημήτριος έκανε την εμφάνισή του και χτύπησε με τη λόγχη του κατάστηθα τον πρώτο εισβολέα που κατάφερε να πατήσει με το πόδι του το τείχος. Ο νεκρός κατρακύλησε τη σκάλα, παρασύροντας όσους τον ακολουθούσαν και επιχειρούσαν να αναρριχηθούν. Οι εισβολείς δείλιασαν τότε και υποχώρησαν, οι υπερασπιστές της πόλης όμως κυριεύτηκαν από θάρρος και ξεσηκώθηκαν κατά των βαρβάρων!
Νωρίτερα, ο Δημήτριος είχε φροντίσει να… παραπλανήσει τους εισβολείς, οι οποίοι είχαν φτάσει νύχτα και αιφνιδιαστικά μπροστά στη Θεσσαλονίκη, χωρίς κανείς να τους έχει αντιληφθεί. Οι βάρβαροι θα κυρίευαν τότε σίγουρα την πόλη, αλλά ο πολιούχος άγιος τους τύφλωσε, κάνοντάς τους να στρέψουν την επίθεσή τους όχι στην ίδια τη συμβασιλεύουσα, όπως σχεδίαζαν, μα στη μονή της Αγίας Ματρώνας έξω από τα τείχη, με αποτέλεσμα να χάσουν το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Αλλά και στη συνέχεια, ο Δημήτριος επενέβη πολλές φορές προς όφελος των Θεσσαλονικέων, μέχρι που τελικά οι βάρβαροι εισβολείς αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν άπραγοι.
Τα θαύματα αυτά –και πολλά άλλα– περιγράφονται στα «Θαύματα του Αγίου Δημητρίου», δυο συλλογές αγιολογικών κειμένων που συγγράφηκαν στη Θεσσαλονίκη στις αρχές και στα τέλη του 7ου αιώνα και εξιστορούν εμφανίσεις και θαυματουργές επεμβάσεις του πολιούχου προς όφελος της πόλης και των κατοίκων της. Η πρώτη συλλογή γράφτηκε στη διάρκεια των δυο πρώτων δεκαετιών του 7ου αιώνα από τον τότε επίσκοπο της πόλης Ιωάννη και η δεύτερη από έναν ανώνυμο (άγνωστο σε εμάς) συγγραφέα περίπου 70 χρόνια αργότερα, όπως εκτιμούν οι ιστορικοί.

Μωσαϊκό από το ναό του Αγ. Δημητρίου, που αναπαριστά τον άγιο μαζί με έναν επίσκοπο Θεσσαλονίκης, που ταυτίζεται συνήθως με τον συγγραφέα του πρώτου βιβλίου των «Θαυμάτων», Ιωάννη (αριστερά), και τον έπαρχο της πόλης (δεξιά)

Κοινός στόχος και των δυο είναι να αποδείξουν ότι ο Άγιος Δημήτριος, που σύμφωνα με την παράδοση μαρτύρησε στη Θεσσαλονίκη στις αρχές του 4ου αιώνα στη διάρκεια του μεγάλου διωγμού των χριστιανών από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Διοκλητιανό, δεν εγκαταλείπει ποτέ τη «δική» του πόλη και την προστατεύει από όλες τις συμφορές. Οι δυο συγγραφείς πάντως έχουν και ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό: σχεδόν τίποτα από όσα αναφέρουν δεν είναι γνωστά από άλλες πηγές.
Ανεκτίμητες πηγές
Αν και είναι μάλλον… εξαιρετικά δύσκολο να τεκμηριωθούν επιστημονικά οι επεμβάσεις του αγίου που περιγράφονται, η αξία των «Θαυμάτων» για τους ιστορικούς είναι μεγάλη. Εκτός από το μεγάλο ενδιαφέρον που παρουσιάζουν όσον αφορά στη λατρεία του Αγίου Δημητρίου, περιέχουν και ανεκτίμητες πληροφορίες σχετικά με τις επιδρομές των Αβάρων στα τέλη του 6ου και στις αρχές του 7ου αιώνα, για τις πολιορκίες της Θεσσαλονίκης, και για τη διείσδυση και την εγκατάσταση των σλαβικών φυλών στη Βαλκανική. Περιέχουν επίσης και σημαντικότατες αρχαιολογικές και τοπογραφικές πληροφορίες για τη Θεσσαλονίκη της εποχής εκείνης, όπως επίσης και για την ύπαιθρο που την περιβάλλει.
Η πρώτη συλλογή –αυτή του επισκόπου Ιωάννη– περιλαμβάνει 15 θαύματα σε ισάριθμα κεφάλαια, που είναι χωρισμένα σε διάφορες θεματικές ενότητες. Τα τρία πρώτα αναφέρονται στη θεραπεία κατοίκων της πόλης από σωματικές νόσους και το τέταρτο στη θεραπεία ενός δαιμονισμένου. Το 5ο, 6ο και 7ο κεφάλαιο αφορούν στη θαυματουργή μέριμνα του Αγίου Δημητρίου για την ομώνυμη εκκλησία στη Θεσσαλονίκη.
Απόσπασμα από το βιβλίο των «Θαυμάτων», όπως σώζεται στο χειρόγραφο Vaticanus graecus 797

Τα κεφάλαια που ακολουθούν, αναφέρονται σε επεμβάσεις του Αγίου Δημητρίου προς όφελος του συνόλου της πόλης. Μαθαίνουμε ότι δυο φορές ο πολιούχος σώζει την πόλη «του» από την πείνα στέλνοντας σε αυτή καράβια φορτωμένα με τρόφιμα. Στη συνέχεια, προστατεύει τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης από τις υπερβολικές απαιτήσεις του βλάσφημου έπαρχού της.
Ιστορικά γεγονότα
Τα τελευταία τέσσερα κεφάλαια της συλλογής του Ιωάννη καθώς και τα 6 κεφάλαια της συλλογής του Ανώνυμου παρουσιάζουν, τουλάχιστον για τους ιστορικούς, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, καθώς αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα που δεν είναι γνωστά από άλλες πηγές και «γεμίζουν» κάπως το τεράστιο κενό πληροφοριών για τη Μακεδονία και την ευρύτερη περιοχή της Βόρειας Ελλάδας των αρχών του Μεσαίωνα.
Ιδιαίτερα εκτεταμένη αναφορά γίνεται στην επιδρομή του τεράστιου στρατού των Σκλαβίνων και άλλων φυλών που είχε διατάξει να εκστρατεύσουν κατά της Θεσσαλονίκης ο χάγανος (τίτλος αντίστοιχος του αυτοκράτορα) των Αβάρων. Οι Αβάροι ήταν μια φυλή πιθανότατα μογγολικής καταγωγής, πανίσχυρη εκείνη την εποχή, που είχε κάνει την εμφάνισή της στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα και γύρω στο 600 εξουσίαζε πλέον το μεγαλύτερο τμήμα της νοτιοανατολικής Ευρώπης, καθώς οι γραμμές άμυνας των Βυζαντινών στα Βαλκάνια είχαν καταρρεύσει.
Ο στρατός των υποτελών στους Αβάρους Σκλαβίνων ήταν τεράστιος και, όπως αναφέρει με μια δόση υπερβολής ο Ιωάννης, συγκρινόταν σε μέγεθος μόνο με αυτόν του Πέρση βασιλιά Ξέρξη! Σύμφωνα με τα «Θαύματα», η Θεσσαλονίκη σώθηκε μόνο χάρη στις αλλεπάλληλες θαυματουργές επεμβάσεις του πολιούχου της, ο οποίος έλαβε αυτοπρόσωπος μέρος στις μάχες πανικοβάλλοντας τους εχθρούς και γεμίζοντας θάρρος τις καρδιές των κατοίκων. Η πολιορκία αυτή πραγματοποιήθηκε το 586 ή, σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το 597.
Μερικά χρόνια αργότερα ακολούθησε και δεύτερη επιδρομή, περίπου 5.000 επίλεκτων Σκλαβίνων, που προσπάθησαν να κυριεύσουν αιφνιδιαστικά την Θεσσαλονίκη. Και πάλι όμως μερίμνησε ο άγιος για την σωτηρία της πόλεώς του. Τη νύχτα και ενώ όλοι κοιμόντουσαν, έπιασε φωτιά ένα πολύτιμο ασημένιο σκεύος στο ναό του Αγίου Δημητρίου, με αποτέλεσμα όλοι οι κάτοικοι να ξυπνήσουν και να τρέξουν στην εκκλησία. Όταν έφτασαν εκεί έγινε γνωστό ότι καταφτάνουν οι Σκλαβίνιοι. Οι Θεσσαλονικείς που ήταν μαζεμένοι στο ναό, όρμησαν στα τείχη κινούμενοι από θρησκευτικό φανατισμό, και απέκρουσαν την επίθεση, κάτι που μάλλον συνέβη το 604.
Η πολιορκία του χάγανου
Τα επόμενα θαύματα προέρχονται από τη δεύτερη συλλογή. Περίπου το 615 πραγματοποιείται στην Θεσσαλονίκη επιδρομή διαφόρων σλαβικών φυλών, των Δρογουβιτών, Σαγουδατών, Βελεγεζιτών, Βαϊουνιτών και των Βερζιτών, που ξεχύθηκαν μέσα από τα ποτάμια Αλιάκμονα, Αξιό και Στρυμόνα με τα μονόξυλα και τα ελαφρά τους πλοιάρια, και πολιόρκησαν την πόλη από τη θάλασσα. Οι κάτοικοι πέρασαν ώρες υπέρτατης αγωνίας, και περίμεναν σωτηρία πια μόνο από τον Άγιο Δημήτριο. Αυτός όντως δεν τους εγκατέλειψε, και σήκωσε ξαφνικά δυνατό βόρειο άνεμο –ένα… θαύμα που σήμερα είναι γνωστό με το όνομα «βαρδάρης»!– ο οποίος σκόρπισε τα πλεούμενά τους.

Η τελευταία μεγάλη επιδρομή των Αβαροσλάβων πραγματοποιήθηκε μάλλον το 618 (ή, ίσως, το 617), αυτή τη φορά με επικεφαλής τον ίδιο τον χάγανο των Αβάρων, που εκστράτευσε από την σημερινή Ουγγαρία προς την Θεσσαλονίκη με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του. Για άλλη μια φορά η πόλη φαινόταν χαμένη, και ειδικά όταν έπειτα από έναν δυνατό σεισμό γκρεμίστηκε ένα τμήμα των τειχών. Όταν όμως όρμησαν στο ρήγμα οι Αβάροι, διαπίστωσαν ότι το τείχος στεκόταν και πάλι όρθιο κι ανέπαφο! Επίσης, ο Άγιος Δημήτριος αχρήστευσε όλες τις πελώριες πολιορκητικές μηχανές των εισβολέων. Έπειτα από ένα μήνα πολιορκίας, οι Αβάροι αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν χωρίς να πετύχουν τον σκοπό τους, ενώ ο Άγιος Δημήτριος θα βοηθήσει ξανά τους Βυζαντινούς (στα επόμενα κεφάλαια) σε εκστρατείες τους κατά Αβάρων, Βουλγάρων και Σλάβων σε διάφορα τμήματα της Βαλκανικής.
Λαϊκή παράδοση
Οι δυο αυτές συλλογές των «Θαυμάτων», αν και σχεδόν άγνωστες σήμερα, συγκαταλέγονταν την βυζαντινή εποχή στα πιο δημοφιλή αναγνώσματα, και εδραίωσαν σε μεγάλο βαθμό την παράδοση του Αγίου Δημητρίου ως θαυματουργού και προστάτη της πόλης από όλα τα δεινά. Η αρχή της λαϊκής αυτής παράδοση πρέπει να τοποθετηθεί πολύ πριν την εποχή που συγγράφηκε η πρώτη συλλογή, όπως φαίνεται από αναφορές ενός κεφαλαίου σε όρους και σε περιοχές που παραπέμπουν στην ύστερη ρωμαϊκή περίοδο.
Όπως και να έχει πάντως, η παράδοση του προστάτη αγίου διαρκεί μέχρι την εποχή μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι λέγεται –και σχετικές ιστορίες αφηγούνταν συχνά μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες από άτομα που τις είχαν ακούσει από τους γονείς ή τους παππούδες τους– ότι ο Άγιος Δημήτριος συνέβαλε και στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους το 1912 – κατά σύμπτωση ανήμερα της εορτής του, στις 26 Οκτωβρίου…
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Ακολουθήστε τη Karfitsa στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις από τη Θεσσαλονίκη, την Ελλάδα και τον κόσμο.