Πολυπράγμων, ανήσυχη, εκρηκτική στη σκηνή, η Γεωργία Βεληβασάκη αποτελεί ένα ιδιαίτερο παράδειγμα μιας αισθαντικής καλλιτέχνιδας που είτε μέσω της ποίησης, είτε μέσω της μουσικής, εκφράζει τα συναισθήματά μας.
Είναι η καλλιτεχνική διευθύντρια του πρώτου International Performance Poetry Biennial Symposium – Festival στην Ελλάδα, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στην Θεσσαλονίκη 6-8/12. Λίγο πριν από την έναρξη της διοργάνωσης, μιλά στην Karfitsa για την ποίηση και το τραγούδι, καθώς και για την πορεία της.
Τι είναι η performance poetry που θα δούμε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη;
Ετοιμαζόμαστε για το πρώτο, στη χώρα μας, Διεθνές Performance Poetry Συμπόσιο – Φεστιβάλ, που θα γίνει από 6 έως 8 Δεκεμβρίου στην Αποθήκη Δ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Η performance poetry (ή επιτελεστική ποίηση, στα ελληνικά) είναι ένα σύγχρονο, δυναμικό, οπτικοακουστικό είδος ποίησης. Η ποίηση, από την αρχαιότητα, υπήρξε προφορική και επιτελεστική, μέχρι την ανακάλυψη της τυπογραφίας και το πέρασμα στις εγγράμματες κοινωνίες. Από τις αρχές του 20ού αιώνα, παρατηρήθηκε μια επιστροφή των ποιητών στην προφορικότητα και την επιτελεστικότητα – με τις Ευρωπαϊκές Πρωτοπορίες και λίγο αργότερα με τον Allen Ginsberg, τον Dylan Thomas, τον Bernard Heidscieck, αλλά και τους πιο σύγχρονους John Giorno, Bartolome Ferrando, Laurie Anderson κ.ά. Η performance poetry αναγνωρίστηκε τελικά ως διακριτό λογοτεχνικό είδος μόλις στις αρχές του 21ου αιώνα. Η ποίηση αφήνει το βάθρο «του αντικειμένου που θαυμάζεται από μακριά» για να παραδοθεί από τον ίδιο τον ποιητή ή την ποιήτρια ως ένα θαυμαστό τρισδιάστατο, συμμετοχικό ποιητικό συμβάν στον δημόσιο κοινωνικό χώρο.
Σε τι διαφέρει από την ποίηση που γνωρίζουν οι περισσότεροι;
Όταν μιλάμε για γραπτή ποίηση μιλάμε για ποίηση στη σελίδα ενός βιβλίου. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται, προσλαμβάνει και ερμηνεύει νοητικά το όποιο περιεχόμενο, χωρίς ωστόσο να αλλάζει κάτι στο ίδιο το αντικείμενο. Στην επιτελεστική ποίηση ο ποιητικός λόγος εγκαταλείπει την ασφάλεια της σελίδας, για να μετασχηματιστεί, από τον ποιητή, σε ένα εν τω γίγνεσθαι, οπτικοακουστικό ποιητικό γεγονός. Ο ποιητής αξιοποιεί το σύνολο των δεξιοτήτων του ή και συνεργάζεται με άλλους καλλιτέχνες, συναρθρώνοντας διαφορετικές καλλιτεχνικές πρακτικές και τεχνολογικά μέσα, που δεν αναπαριστούν ή περιγράφουν αλλά συνδημιουργούν το ποίημα, προκαλώντας το νου και τις αισθήσεις του κοινού.
Η Ελλάδα έχει μακρά και ιστορική σχέση με την ποίηση, από τον Όμηρο μέχρι και το σήμερα. Οι Έλληνες πιστεύετε ότι αγαπούν την ποίηση;
Είναι αλήθεια ότι από την εποχή του Εμπεδοκλή και των ραψωδών του Ομήρου η ποίηση υπήρξε ζωντανή και παραστατική. Αυτό άρχισε να αλλάζει από τον Γουτεμβέργιο και μετά, όταν η ποίηση αποκόπτεται από τη βιωμένη συλλογική εμπειρία και η αναγνωστική απόλαυση γίνεται πλέον ιδιωτική. Στην Ελλάδα ευδοκίμησε η μελοποιημένη ποίηση ως τρόπος διαφυγής του ποιητικού λόγου από τη σελίδα προς το ευρύτερο κοινό· μπήκε στα χείλη του κόσμου και αγαπήθηκε.
Σήμερα έχουμε επιστρέψει στην επιτέλεση και την προφορικότητα, με την παρουσία επί σκηνής του ίδιου του ποιητή. Η ποιητική απόλαυση γίνεται και πάλι δημόσια και πολυαισθητηριακή. Αυτό σημαίνει ότι ο λόγος σημασιοδοτείται, όχι μόνο από τα υλικά με τα οποία ο ποιητής ή η ποιήτρια θα εμπλέξει τον λόγο, όχι μόνο από τον τρόπο που θα κινηθεί, το φαινομενικό του σώμα ή τον τόνο της φωνής της, αλλά και από τα σώματα των θεατών-ακροατών στο ενεργό παρόν. Ουσιαστικά αλλάζει η σχέση μεταξύ ποιητή και αποδέκτη.
Παρότι οι στατιστικές δείχνουν μια γενική απομάκρυνση από τη γραπτή ποίηση, συντελείται παράλληλα μια ενθουσιώδης αύξηση του ενδιαφέροντος του κοινού και ειδικά των νέων για επιτελεστικές και προφορικές μορφές ποίησης. Αυτό ίσως επεξηγείται από το γεγονός ότι η γραπτή ποίηση προϋποθέτει ένα περιβάλλον ηρεμίας, μια επιβράδυνση του χρόνου, κάτι που δεν συνάδει με την υπερ-ταχύτατη εποχή μας. Πιστεύω ότι το ελληνικό κοινό, μέσα από την performance ποίηση, θα επιστρέψει στην ποίηση και τους ποιητές, αυτή τη φορά με έναν διαφορετικό τρόπο.
Στη σημερινή εποχή, όπου κάποιοι πιστεύουν ότι έχει χαθεί ο ρομαντισμός, κατά πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι η ποιητική δημιουργία;
Θα διαφωνήσω μαζί σας σχετικά με τη σύνδεση της ποίησης με τον ρομαντισμό. Η ποίηση, όπως και γενικά η τέχνη, δεν περιγράφει μόνο συναισθήματα. Αφουγκράζεται, μεταστοιχειώνει, αποκαλύπτει πτυχές της ζωής αόρατες, καταγγέλλει, αντιστέκεται, το ατομικό βίωμα γίνεται συλλογικό. Ο σπουδαίος Γάλλος ποιητής-performer Julien Blaine, ο οποίος θα μας τιμήσει με την παρουσία του στο Συμπόσιο-Φεστιβάλ, ονομάζει την επιτελεστική ποίηση «la poesie essentielle», η ουσιαστική ποίηση, εκτιμώντας ότι έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει το σημαντικότερο ίσως όχημα κοινωνικής επανάστασης και συνειδησιακής μεταστροφής στον σύγχρονο κόσμο.
Από εκεί και πέρα, η ποιητική δημιουργία δεν είναι ούτε «εύκολη» ούτε «δύσκολη». Είναι επιτακτική ανάγκη. Ο ποιητής ή η ποιήτρια δεν γράφει επειδή θέλει απλά να γράψει, αλλά επειδή δεν μπορεί να κάνει αλλιώς.
Περνώντας στη μουσική, έχετε συνεργαστεί με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Πολλοί θα ζήλευαν μια τέτοια συνεργασία. Πώς ήταν η εμπειρία σας και τι κρατάτε; Ίσως κάποια στιγμή ή συμβουλή.
Μου θυμίζετε τα πρώτα μου βήματα στο τραγούδι, σχεδόν τριάντα χρόνια πίσω. Ήταν στ’ αλήθεια εμπειρία για μια νέα τραγουδίστρια να συνεργαστεί με έναν καλλιτέχνη αυτού του βεληνεκούς. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη δύναμη, το πάθος και την εκπληκτική ενέργεια του Δημήτρη Μητροπάνου μπροστά σε χιλιάδες κόσμο κατά την περιοδεία μας στην Ελλάδα και την Αμερική.
Την ίδια εκείνη περίοδο, συνεργάστηκα και με άλλους σπουδαίους καλλιτέχνες, όπως ο Μανώλης Μητσιάς, ο Παντελής Θαλλασινός, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Γιώργος Ζήκας, η Σωτηρία Λεονάρδου κ.ά. Παρακαταθήκη. Στην πορεία τράβηξα τον δικό μου προσωπικό δρόμο, ως όφειλα στον εαυτό μου. Από τις σημαντικότερες συνεργασίες μου τα τελευταία χρόνια είναι με τον διεθνούς φήμης Αργεντινό μαέστρο του Tango Nuevo, Luis Borda, τόσο στη δισκογραφία όσο και σε συναυλίες στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
«Το τραγούδι για μένα είναι ζωή», έχετε αναφέρει σε παλαιότερη συνέντευξή σας. Σήμερα, έχοντας διανύσει περισσότερα βήματα στο τραγούδι, τι θα λέγατε; Τι είναι για σας το τραγούδι;
Μα η ίδια η βάση της υλικής μας υπόστασης είναι ιδιοσυχνότητες. Η μουσική μάς συντονίζει με τον κόσμο. Ενυπάρχει στην ποίηση. Το τραγούδι –μουσική και λόγος– είναι καθαρή ζωή. Αναπνέω με νότες και λέξεις.
Τι σας αρέσει να ακούτε σήμερα; Τι σας δίνει έμπνευση; Ακούτε νέα μουσική;
Αγαπώ τις μουσικές του κόσμου. Δεν είναι τυχαία η συνεργασία μου με τον Luis Borda, μέσα από την οποία είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τα τραγούδια και τους ρυθμούς της Αργεντινής. Ωστόσο, στην καθημερινότητά μου ακούω κυρίως ορχηστρική, ambient και πειραματική μουσική, κλασσικά και σύγχρονα έργα. Με βοηθά να ηρεμώ και να ισορροπώ. Έμπνευση μου δίνει το καθετί που με μετατοπίζει από τις βεβαιότητές μου.
Με ποιους καλλιτέχνες θα θέλατε να συνεργαστείτε στο μέλλον;
Έχω την ευλογία να συνεργάζομαι ήδη με καλλιτέχνες που αγαπώ και εκτιμώ βαθύτατα, τον Luis Borda, τον Ανδρέα Ζιάκα και τον Κωνσταντίνο Αθυρίδη. Μιλάμε την ίδια γλώσσα, μας δένει η ίδια αισθητική, είμαστε συνεργάτες, φίλοι και συνοδοιπόροι. Έχω τα μάτια μου ανοιχτά σε ό,τι έρχεται στο δρόμο μου και ανοίγει νέους ορίζοντες.
Για την ώρα, λοιπόν, ετοιμάζουμε μια νέα δισκογραφική εργασία, σε μουσική του Ανδρέα Ζιάκα, μελοποιώντας έργα σύγχρονων ποιητών και ποιητριών. Επίσης, μόλις εκδόθηκε από τις εκδόσεις Σμίλη η δεύτερη ποιητική μου συλλογή «Αυτή, το Άτομο Μηδέν». Και φυσικά, έχουμε μπροστά μας το Διεθνές Performance Poetry Συμπόσιο – Φεστιβάλ, όπου σας προσκαλούμε για μια αλλιώτικη, ζωντανή, ποιητική μέθεξη!
