Στους Αδελφούς Καραμαζόφ συναντάμε την παραπάνω φράση η οποία φανερώνει την έλλειψη αναστολών που κυριαρχεί σε ένα περιβάλλον άγονης αθεΐας. Αν, όμως, δούμε την αντιστροφή αυτής της φράσης, θα κατανοήσουμε πως η παρουσία του Θεού στη ζωή του ανθρώπου δεν λειτουργεί δικανικά και τιμωρητικά, αλλά ως φάρος πανανθρώπινων αξιών και προσανατολισμού προς το Αγαθό. Κατά τον μεγάλο συγγραφέα χρειάζεται η παρουσία του Θεού μέσα στον κόσμο και την Ιστορία, ώστε ο άνθρωπος να συνεργήσει μαζί του, ασκώντας στο έπακρο την ελεύθερη βούληση και να χτίσει έναν καινό –στη θέση του σημερινού απόλυτα κενού– κόσμο.
Γράφει ο π. Ελευθέριος Κουτσαυτάκης*
Όταν όμως η ελευθερία δεν πραγματώνει το ανθρώπινο πρόσωπο, τότε αποτελεί μία νέα μορφή δουλείας ή ακόμη και παρεκτροπή αυτής, καταντώντας ασυδοσία. Ακούμε τον Βολταίρο να λέγει: «Κι αν ακόμα δεν υπήρχε Θεός, θα έπρεπε να τον εφεύρουμε». Και τούτο διότι η έλλειψη Θεού –στην ουσία η έλλειψη υπαρξιακού νοήματος– αποτελεί την πιο απάνθρωπη τιμωρία για τον άνθρωπο, καθώς λειτουργεί ως απόλυτος εκμηδενισμός της ζωής και πλήρη απαξίωση του ανθρώπινου είδους.
Η απαξίωση των θεσμών που βιώνουμε στις ημέρες μας, των δυνάμεων εκείνων που συγκροτούν μια κοινωνία και στηρίζουν την εύρυθμη λειτουργία μιας ευνομούμενης Πολιτείας και των προσώπων που τους εκπροσωπούν, αποτελεί μια παθογένεια που δρα ως αντίκτυπος στην καθημερινότητά μας και τη συναντάμε παντού. Στο κατώφλι του σπιτιού μας ή και εντός αυτού, στον εργασιακό χώρο, στο σχολείο, την τράπεζα, στους δρόμους και στην οδήγηση, μέσα από τη λεκτική βία, την ολοένα αυξανόμενη ένταση και τον παραλογισμό. Παντού η ατμόσφαιρα είναι τεταμένη, «μυρίζει μπαρούτι» και αρκεί μια σπίθα, μια ασήμαντη αφορμή που θα προκαλέσει τη μοιραία ανάφλεξη.
Και τότε οι πάντες σοκάρονται για το έγκλημα που συνετελέσθη «δι ασήμαντον αφορμήν», «πέφτοντας» ο καθένας από το δικό του «σύννεφο». Όμως, τα αίτια του προβλήματος είναι πολύ βαθύτερα της επιφανειακής αφορμής. Όταν κυριαρχεί ένας άκριτος δικαιωματισμός –δίχως στην πραγματικότητα να υπάρχει σεβασμός και υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου– τότε η ελευθερία γίνεται ασυδοσία και ο εκάστοτε πολίτης θεωρεί πως έχει μονάχα δικαιώματα και διόλου υποχρεώσεις.
Και τότε είναι που οι άνθρωποι φοβούνται και κλείνονται στον εαυτό τους, απομονώνονται και αντικρίζουν τον συνάνθρωπο με φόβο και καχυποψία. Όμως, όπως έλεγε ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος: «ό,τι κλείνεται στον εαυτό του μαραίνεται», ενώ κατά τον Επίκτητο, «ο άνθρωπος βαστάει όλα τα μαρτύρια, εκτός από ένα, την έλλειψη νοήματος». Γι’ αυτό και η έλλειψη αυτή αντιμετωπίζεται από την ανάληψη της ευθύνης, η οποία αποτελεί την ύψιστη μορφή ελευθερίας, που καθιστά τον άνθρωπο πραγματικά ελεύθερο.
«Φόβος οὐκ ἔστιν ἐν τῇ ἀγάπῃ, ἀλλ᾿ ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλλει τὸν φόβον»,3 μας λέγει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, μυώντας μας στην τέλεια μορφή αγάπης.4 Θα λέγαμε, λοιπόν, πως όχι μόνο χωρίς Θεό, αλλά και δίχως τον άνθρωπο όλα επιτρέπονται, επειδή χωρίς την ανθρωπιά κυριαρχεί το κακό στον κόσμο. Αντιθέτως, ανακαλύπτοντας τον Θεό, ανακαλύπτουμε τον ίδιο τον εαυτό μας σε μια πορεία αμφίδρομη. Με ταπείνωση, διάκριση, καταλλαγή, κατανόηση, ενσυναίσθηση και κυρίως αγάπη θα γεννηθεί και πάλι η ελπίδα η ανέσπερη.
Να ξαναβρούμε, λοιπόν, το χαμένο μας πρόσωπο το αμαυρωμένο που θα γίνει καθ’ ομοίωσιν, να ανακαλύψουμε και πάλι την αληθινή μας ταυτότητα, να κατακτήσουμε νικηφόρα τη χαμένη μας αυτοσυνειδησία. Ανήκουμε στον πολιτισμό του φωτός, ας πάψουμε να επιλέγουμε το σκοτάδι. Ας γίνουμε φορείς φωτός, αγάπης και ελευθερίας, ώστε να μπορέσουμε να μεταμορφώσουμε τον εαυτό μας και την κοινωνία μας. Γιατί για ν’ αλλάξει ο κόσμος, οφείλουμε πρώτα να αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι.
- Ο π. Ελευθέριος Κουτσαυτάκης είναι Προϊστάμενος Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Γεωργίου Νεάπολης
