Η επιστροφή των πρώην εσωτερικά εκτοπισμένων στην πόλη.
Τον φετινό Ιανουάριο, 32 χρόνια μετά την βίαιη απομάκρυνση των Αζέρων από τις πατρογονικές εστίες τους στο Χότζαλι και την προσωρινή διαμονή τους σε κοιτώνες και στρατόπεδα, η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν ολοκλήρωσε τη μετεγκατάσταση ενός μέρους των ανθρώπων αυτών στην πόλη Χότζαλι της περιοχής Καραμπάχ (Garabagh).
Ο επαναπατρισμός στο Χότζαλι ξεκίνησε στις 28 Μαΐου του 2024 – την Ημέρα της Ανεξαρτησίας του Αζερμπαϊτζάν – με 81 άτομα από 20 οικογένειες να επιστρέφουν στη γενέτειρά τους. Μέχρι σήμερα, 52 οικογένειες, συνολικά 204 άτομα, έχουν μεταφερθεί μόνιμα στο Χότζαλι.
Η πρώτη φάση της ανοικοδόμησης του Χότζαλι περιλαμβάνει δύο οικόπεδα: το ένα καλύπτει 167 εκτάρια και το άλλο 18 εκτάρια. Οι εργασίες κατασκευής, επισκευής, αποκατάστασης και εξωραϊσμού πραγματοποιούνται σε 167 εκτάρια, που περιλαμβάνουν 140 μεμονωμένες κατοικίες, 48 σπίτια σε στιλ εξοχικών σπιτιών και 110 διαμερίσματα σε εννέα πολυκατοικίες. Έχουν τοποθετηθεί όλες οι υπόγειες γραμμές – υδροδότησης, ηλεκτροδότησης και άλλα- και έχουν γίνει συνδέσεις αυτών με τα πρώτα 50 σπίτια. Το 90% του έργου αυτού σε όλη την πόλη έχει ολοκληρωθεί. Επιπλέον, εκτελούνται εργασίες σε 92 σπίτια φιλανδικού τύπου που βρίσκονται σε έκταση 18 εκταρίων.
Η αποκατάσταση των περιοχών Καραμπάχ και Ανατολικού Ζανγκεζούρ του Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Περίπου 10 χιλιάδες πρώην αναγκαστικά εκτοπισμένοι κάτοικοι έχουν ήδη επιστρέψει σ’ αυτά τα εδάφη. Συνολικά, περισσότεροι από 30 χιλιάδες άνθρωποι ζουν, εργάζονται και απασχολούνται στα απελευθερωμένα εδάφη – τόσο σε νέες επιχειρήσεις, κοινωνικές εγκαταστάσεις όσο και σε κατασκευαστικές εργασίες. Μέχρι το τέλος του 2026, σχεδιάζεται να ολοκληρωθεί η πρώτη φάση του προγράμματος «Μεγάλη Επιστροφή» και οι 140.000 αναγκαστικά εκτοπισμένοι κάτοικοι, ο αριθμός των οποίων ξεπερνά το 1 εκατομμύριο συνολικά, θα επιστρέψουν στις περιοχές Καραμπάχ και Ανατολικό Ζανγκεζούρ του Αζερμπαϊτζάν.
Το Χότζαλι καταλήφθηκε το 1992 ως αποτέλεσμα της στρατιωτικής επίθεσης της Αρμενίας κατά του Αζερμπαϊτζάν. Ο πόλεμος έληξε με κατάπαυση του πυρός το 1994 και η Αρμενία κατέλαβε το 20% του κυρίαρχου εδάφους του Αζερμπαϊτζάν. Κατά την κατοχή του Χότζαλι, οι αρμενικές δυνάμεις διέπραξαν σφαγές εναντίον αμάχων του Αζερμπαϊτζάν. Κατά τη διάρκεια της επίθεσης, σκότωσαν 613 Αζερμπαϊτζάνους, εκ των οποίων 106 γυναίκες, 63 παιδιά και 70 ηλικιωμένοι. Επιπλέον, είχαν πάρει 1.275 ομήρους, ενώ 150 υπήκοοι του Αζερμπαϊτζάν αγνοούνται μέχρι σήμερα. Επίσης, 487 άτομα τραυματίστηκαν σοβαρά, μεταξύ των οποίων 76 παιδιά.
Για τρεις δεκαετίες το Χότζαλι παρέμεινε υπό την αρμενική κατοχή. Το 2020 η σύγκρουση αναζωπυρώθηκε ακόμα πιο πολύ όταν οι δυνάμεις της Αρμενίας, που σταθμεύουν παράνομα στα κατεχόμενα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν, επιτέθηκαν σε στρατιωτικές θέσεις και αστικούς οικισμούς του Αζερμπαϊτζάν. Σε απάντηση, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν επιχείρησαν μια αντεπίθεση 44 ημερών, απελευθερώνοντας από την αρμενική κατοχή πάνω από 300 οικισμούς, συμπεριλαμβανομένων των πόλεων Τζεμπραϊλ (Jabrayil), Φουζουλί (Fuzuli), Ζανγκιλάν (Zangilan), Γκουμπαλντί (Gubadli) και Σουσά (Shusha).
Ο πόλεμος ολοκληρώθηκε στις 10 Νοεμβρίου του 2020 με μια τριμερή δήλωση που υπογράφηκε από την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Ρωσία. Στο πλαίσιο αυτής της συμφωνίας η Αρμενία επέστρεψε τις κατεχόμενες περιοχές Αγκντάμ (Aghdam), Καλμπατζάρ (Kalbajar) και Λατσίν (Lachin) του Αζερμπαϊτζάν.
Το Χότζαλι απελευθερώθηκε πλήρως από την κατοχή το 2023, αφού οι Ένοπλες Δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησαν μια μονοήμερη τοπική αντιτρομοκρατική επιχείρηση για την εξουδετέρωση των παράνομων αρμένικων ένοπλων σχηματισμών και των στρατιωτικών υποδομών τους στην περιοχή του Καραμπάχ.
Στις 26 Φεβρουαρίου του 2024 τέθηκε ο πρώτος θεμέλιος λίθος για το Μνημείο της Γενοκτονίας του Χότζαλι, ένας συγκινητικός φόρος τιμής στα θύματα των φρικαλεοτήτων που διαπράχθηκαν από τις αρμενικές δυνάμεις.
