Πέντε ντοκιμαντέρ που θα παρουσιαστούν στις αίθουσες της Θεσσαλονίκης παρουσιάζουν το ρόλο της γυναίκες μέσα από όσα καταγράφουν οι σκηνοθέτες για εποχές του προηγούμενου αιώνα μέχρι και σήμερα
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Φιλίππα Βλαστού, Αγγελική Κριαρίδου
Οι γυναίκες διαχρονικά έχουν αγωνιστεί για δεκαετίες για να κατακτήσουν την χειραφέτησή τους και για να εδραιώσουν ίσα δικαιώματα με τους άντρες στην κοινωνία αλλά και σε διάφορους τομείς της. Ακόμη και σήμερα, αναδεικνύονται παθογένειες από τον αθλητισμό μέχρι και τον επαγγελματικό χώρο, αλλά και τη θέση τους στην κοινωνία, συγκριτικά με το αντίθετο φύλο. Παρακάτω, πέντε ντοκιμαντέρ που θα παρουσιαστούν προσεχώς στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, παρουσιάζουν το ρόλο της γυναίκας μέσα από όσα καταγράφουν οι σκηνοθέτες, για εποχές από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα μέχρι και σήμερα.
Σεξισμός στον αθλητισμό
Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις κατά των γυναικών είναι ακόμη ριζωμένα σε αρκετούς κλάδους. Ένας από αυτούς είναι και ο αθλητισμός. Το ντοκιμαντέρ της Κατερίνας Ελεονώρας Τσιάλιου με τίτλο «Shadow Fighting» δείχνει τρεις διακεκριμένες γυναίκες στο χώρο των πολεμικών τεχνών να μιλούν για το πώς βιώνουν τη διαφορετική αντιμετώπιση που υφίστανται σε σχέση με τους άνδρες και την πατριαρχία εντός κι εκτός αθλητικών χώρων.
Η ενασχόληση της κα Τσιάλιου κατά την διάρκεια της εφηβείας της με τον χώρο των πολεμικών τεχνών αποτέλεσε έμπνευση για την ίδια για να δημιουργήσει το ντοκιμαντέρ. «Αρχικά ήρθα σε επαφή με τη Μαρία Καραγιαννοπούλου, η οποία ήταν και η πρώτη μου προπονήτρια στο άθλημα του Τζούντο και στη συνέχεια βρέθηκα με γυναίκες από διαφορετικές πολεμικές τέχνες», περιγράφει μιλώντας στην Karfitsa. Η έρευνα και τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν σε διάστημα 3-4 μηνών και τα γυρίσματα έγιναν στην Αθήνα.
«Η ταινία δομείται γύρω από τις μαρτυρίες τριών γυναικών από τελείως διαφορετικές πολεμικές τέχνες, με τελείως διαφορετική αφετηρία και διαδρομή. Αυτό ήταν και το ζητούμενο, να εντοπιστούν σημεία σύγκλισης ή απόκλισης σε σχέση με το πώς αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους μέσα στο χώρο των πολεμικών τεχνών και πώς διαχειρίζονται την αναπαραγωγή των στερεοτύπων που επικρατούν», απαντάει η κα Τσιάλιου στο τί θέλει να αναδείξει μέσα από το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ. « Ήταν πολύ εντυπωσιακό ότι κατά τη διάρκεια της έρευνας για το ντοκιμαντέρ, όλες οι αθλήτριες με τις οποίες ήρθαμε σε επαφή ήθελαν με ιδιαίτερο ζήλο να μιλήσουν για το σεξισμό που υπάρχει ακόμα σε αυτόν το χώρο αλλά και από τον κοινωνικό τους περίγυρο», τονίζει η ίδια και συμπληρώνει ότι «ίσως τις πιο αναπάντεχες ιστορίες που μοιράστηκαν θα μπορούσαμε να τις φανταστούμε με φόντο ένα οικογενειακό – φιλικό τραπέζι και όχι την προπόνηση».
Οι γυναίκες που ζουν απομονωμένες σε σπίτια άλλων
Την σκιαγράφηση της «αόρατης» εργασίας των γεωργιανών γυναικών που δουλεύουν ως εσωτερικές οικιακοί βοηθοί σε ελληνικά νοικοκυριά πραγματοποιεί το ντοκιμαντέρ «Εσωτερική».
«Η δουλειά της εσωτερικής είναι, όπως λένε και οι ίδιες οι γυναίκες, ‘’σκέτη θυσία’’. Αυτό που τους λείπει περισσότερο είναι η προσωπική τους ζωή. Στερούνται τα παιδιά τους, τους συγγενείς τους, τους φίλους και τις φίλες τους, την κοινότητά τους. Ζούνε απομονωμένες σε σπίτια άλλων, δηλαδή των εργοδοτών τους, με μόνο ρεπό κάποιες ώρες την Κυριακή», αναφέρουν στην Karfitsa η Τατιάνα Μαυρομάτη και η Λώρα Μαραγκουδάκη που υπογράφουν το ντοκιμαντέρ. «Η δουλειά της εσωτερικής είναι μια πολύ απαιτητική και σκληρή δουλειά, σε συνθήκες απομόνωσης και αδιάλειπτης υπηρεσίας. Οι γυναίκες αυτές φροντίζουν τους ανθρώπους που έχουν αφήσει πίσω τους στη Γεωργία και τους ανθρώπους στο σπίτι που εργάζονται. Η σημασία τους είναι τεράστια αλλά αφανής», τονίζουν.
Το έναυσμα της ταινίας «Εσωτερική» ήταν η πρόθεσή τους να αναδείξουν τη σημασία της φροντίδας και της οικιακής εργασίας. «Μια εργασία που είναι ‘’αόρατη’’, δηλαδή θεωρείται αυτονόητα γυναικεία υπόθεση. Τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα αυτή την εργασία την έχουν αναλάβει εν μέρει μετανάστριες από την Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια αλλά και από άλλες χώρες, που συχνά δουλεύουν ως εσωτερικές, δηλαδή 24 ώρες την ημέρα, 6 ημέρες τη βδομάδα, με μια ημέρα ρεπό», περιγράφουν η Τ. Μαυρομάτη και η Λ. Μαραγκουδάκη. Προσθέτουν δε ότι «Οι γυναίκες από τη Γεωργία που δουλεύουν ως εσωτερικές σε ελληνικά νοικοκυριά είναι χιλιάδες. Οι περισσότερες δουλεύουν χωρίς χαρτιά και ασφάλιση, χωρίς νομική αναγνώριση και με χαμηλούς μισθούς, μπορεί και για 10, 15 χρόνια. Πίσω από τους τοίχους των σπιτιών, η κάθε οικιακή εργάτρια διαπραγματεύεται μόνη της τους όρους και τις συνθήκες εργασίας της με τους εργοδότες της. Πολλές φορές τα πράγματα εξελίσσονται άσχημα και η γυναίκα αναγκάζεται να ψάξει για άλλη δουλειά».
Επιζήσασες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Επιζήσασες της φρίκης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, από όλη την Ελλάδα, που τους στέρησαν την οικογένεια, το φαγητό, την έκφραση, την αξιοπρέπεια. Γυναίκες που παλεύουν με τις μνήμες της φρίκης και συνθέτουν τη μικροϊστορία της Ελλάδας παρουσιάζονται μέσα από το ντοκιμαντέρ «Οι μνήμες πέτρωσαν μέσα της». Μιλώντας για το ντοκιμαντέρ στην Karfitsa η δημοσιογράφος Ηλιάνα Σκουλή που έχει αναλάβει το σενάριο και την έρευνα και η σκηνοθέτιδα Τάνια Χατζηγεωργίου που υπογράφει την σκηνοθεσία και επίσης την έρευνα, αναφέρουν ότι ξεκίνησαν να δουλεύουν ερευνητικά το θέμα πριν από τρία χρόνια. Λόγω της πανδημίας χρειάστηκε να διακόψουν τα γυρίσματα. Όταν οι συνθήκες το επέτρεψαν τα γυρίσματα ξεκίνησαν και πάλι, όμως καθώς οι πρωταγωνίστριες του ντοκιμαντέρ ήταν υπερήλικες γυναίκες, το διάστημα αυτό έχασαν τη ζωή τους κάποιες από αυτές, για αυτό όπως επισημαίνουν οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ, χάθηκε η ευκαιρία για ακόμη σημαντικότερες μαρτυρίες.
Οι γυναίκες επιζήσασες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έχουν ζήσει φρικαλεότητες σε τρυφερή ηλικία. «Κάποιες ήταν παιδιά, κάποιες νέες γυναίκες», περιγράφουν η Η.Σκουλή και η Τ.Χατζηγεωργίου , για αυτό όπως τονίζουν «τα τραύματα που έχουν οι επιζήσασες τις σημάδεψαν βαθιά, αλλά η γυναίκα απηχώντας τη δύναμη της ζωής μετέστρεψε το θάνατο σε δημιουργία».
Οι δυο γυναίκες που βρίσκονται πίσω από το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ υπογραμμίζουν τον λόγο που αποφάσισαν να το γυρίσουν λέγοντας ότι «έχουμε ακόμη γύρω μας ζώσες μνήμες . Όλο αυτό ξεκίνησε ακούγοντας από τις δικές μας μητέρες γεγονότα και ιστορίες που μας συνέδεαν με την ιστορία της χώρας μας. Μας εντυπωσίασε η δύναμη τους να συνεχίσουν τη ζωή, ο αγώνας τους για να υπερασπιστούν τις αξίες της ζωής. Είναι οι τελευταίες εναπομείνασες που μπορούν, μέσα από τη ζωή τους, να αφηγηθούν τη μικροϊστορία της Ελλάδας. Γιατί η γυναίκα; Ο πόλεμος αποδεκάτισε τον ανδρικό πληθυσμό, και οι γυναίκες ήταν αυτές που ανέλαβαν να στήσουν μια ζωή για αυτές και τα παιδιά τους, μέσα από τα ερείπια».
Γυναίκες Μαχήτριες: Η τριπλή απελευθέρωση
Οι «Γυναίκες Μαχήτριες» είναι ένα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στην προσφορά των γυναικών στην ιστορία και στην κοινωνία την περίοδο της δεκαετίας του 1930 αποτελεί συνέχεια μια θεματολογίας που αφορά τη νεότερη ιστορία, την εθνική ανεξαρτησία και την κοινωνική δικαιοσύνη, με την οποία έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα ο σκηνοθέτης, Λεωνίδας Βαρδαρός. Στο ντοκιμαντέρ παρεμβαίνουν με την έρευνά τους, οι ιστορικοί Τασούλα Βερβενιώτη και η Λη Σαράφη και γυναίκες από διάφορες κοινωνικές ομάδες, όπως εργάτριες, οικιακές εργάτριες, μητέρες, επιστήμονες και ηθοποιοί, οι οποίες αφηγούνται ιστορίες από τη ζωή τους.
Ο σκηνοθέτης, Λεωνίδας Βαρδαρός μιλώντας στην Καρφίτσα, αναφέρεται στο ρόλο τους τις εποχές του πολέμου και της εξορίας ενώ προχωρά και σε μια σύγκριση του τότε και του σήμερα, κάνοντας λόγο για πισωγύρισμα. «Σαν αφανείς ήρωες είδαν όλα αυτά τα γεγονότα και κράτησαν αυτές το βάρος του να προστατέψουν την οικογένεια, να ζήσουν τα παιδιά τους όταν οι άντρες τους τις ταραγμένες δεκαετίες του 1930 και του 1940 είχαν πάρει το δρόμο των φυλακών και της εξορίας. Επίσης, στον Ελληνοαλβανικό πόλεμο, στην αντίσταση και μετά στον εμφύλιο πόλεμο η προσφορά τους ήταν τεράστια. Για αυτό και ο τίτλος «Γυναίκες Μαχήτριες: Η τριπλή απελευθέρωση», γιατί αυτό το σύνθημα το είχαν στην περίοδο της αντίστασης, που ο ύμνος τους ήταν να απελευθερωθούν από τον κατακτητή, τον προϊστάμενο και τον άντρα τους. Οι θέσεις τους ήταν πολύ προωθημένες για τη εποχή. Είναι η περίοδος που οι γυναίκες που πήραν μέρος ειδικά στην αντίσταση, είπανε ότι θα έχουν δική τους γνώμη και δε θα αποφάσιζαν για αυτές ο πατέρας ή ο σύζυγός τους, το τι θα έκαναν και τι θα ψήφιζαν. Ένιωσαν λοιπόν την ανάγκη να αποφασίζουν μόνες τους για τη ζωή τους.
Ο σκηνοθέτης ανακαλεί ένα σύνθημα των προοδευτικών ιδεών που ακούστηκε σε ένα από τα πρώτα συνέδρια του Κομουντιστικού Κόμματος «Σφυρί δρεπάνι και ψήφος φουστάνι», αναφέροντας πως είχε μια εξέλιξη για τη εποχή, ενώ παρατηρεί πως σήμερα η γυναίκα θεωρείται ιδιοκτησία του άνδρα και μιλάμε για δολοφονίες γυναικών. Οι γυναίκες στη περίοδο της αντίστασης ένιωσαν ότι μια καινούρια ζωή θα ξημερώσει και θα φανεί μπροστά τους, αλλά τα πράγματα δεν έγιναν όπως τα φανταζόντουσαν οι άνθρωποι που αγωνίστηκαν ενάντια στον φασισμό και έχουμε αυτό το πισωγύρισμα της ιστορίας.
Μέσα από τις «Γυναίκες Μαχήτριες» ο Λεωνίδας Βαρδαρός αναδεικνύει ότι οι γυναίκες έχουν τις ικανότητες και η κοινωνία πρέπει να τις αξιοποιήσει για να γίνει καλύτερη.
Femicidio: Επιζώσα από απόπειρα γυναικοκτονίας καταθέτει την τραυματική εμπειρία της
Μετά το «Kismet» που πραγματεύεται την χειραφέτηση των γυναικών στη μέση ανατολή και το «The Snake Charmer» που αφορά τα δικαιώματα των γυναικών στην Ινδία, η σκηνοθέτιδα Νίνα Μαρία Πασχαλίδου, αποφάσισε να δημιουργήσει το «Femicidio», ένα ντοκιμαντέρ για τις γυναικοκτονίες που λαμβάνουν χώρα στην γειτονική Ιταλία. Αφορμή στάθηκε το γεγονός, ότι κάθε δύομιση μέρες δολοφονούνταν μια γυναίκα από έναν άντρα, σύντροφο ως αποτέλεσμα έμφφυλης βίας. Μέσα από την έρευνα, η σκηνοθέτιδα ανακάλυψε ότι και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όπως η Ισπανία και η Γαλλία, καταγράφουν ανάλογα μεγάλο αριθμό γυναικοκτονιών ετησίως.
Στο «Femicidio» η Λάουρα, καταθέτει την δική της σοκαριστική εμπειρία, για την απόπειρα δολοφονίας σε βάρος της από τον τότε σύντροφό της, ο οποίος τη μαχαίρωσε 15 φορές. Παράλληλα παρουσιάζονται τρεις γυναικοκτονίες, εκ των οποίων η μία είναι η καταγραφή της δολοφονίας της Λορένα, μιας εκπαιδευόμενης ιατρού, την περίοδο της πανδημίας, όταν οι αριθμοί περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας αυξήθηκαν ραγδαία. Ακόμη, άντρες από το περιβάλλον των γυναικών, παρουσιάζουν τη δική τους πλευρά, αναγνωρίζουν το φαινόμενο και στηρίζουν τις γυναίκες.
Το θέμα των γυναικοκτονιών απασχόλησε έντονα την σκηνοθέτη, η οποία θεωρεί σημαντικό βήμα και απαραίτητη τη διάκριση να υπάρχει ο όρος, για να αναδειχθεί το φαινόμενο αυτό, που παρουσιάσε μεγάλες διαστάσεις και στην χώρα μας το 2021. Η κα Πασχαλίδου, αναφέρει στην Καρφίτσα πως χρειάζεται να δούμε την Ιταλία ως μια περίπτωση για μελέτη και σημειώνει πως αν και στην Ευρώπη οι γυναίκες έχουν κατακτήσει τη θέση και τα δικαιώματά τους, αναγκάζονται να ξαναπαλέψουν για αυτά που θεωρούν ήδη δεδομένα, καθώς οι γυναικοκτονίες είναι ένα φαινόμενο που παρουσιάζεται όχι μόνο στην Ινδία, αλλά και στην καρδιά της Ευρώπης. Στο ντοκιμαντέρ, η Έμα Μπονίνο, Ιταλίδα Φεμινίστρια, τονίζει πως τα δικαιώματα δεν είναι για πάντα, πρέπει να τα θυμίζουμε και να τα διεκδικούμε κάθε μέρα.
