Ο ρωσικός πόλεμος κατά της Ουκρανίας αποκαλύπτει για άλλη μια φορά την αχίλλειο πτέρνα της ΕΕ ως πλαίσιο στρατηγικής αυτονομίας, δηλαδή τη συνεχιζόμενη αδύναμη κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Η Ευρώπη, πλέον, αντιμετωπίζει μια νέα συγκρουσιακή τάξη ασφαλείας. Αυτό αναγκάζει τους Ευρωπαίους να επανεξετάσουν τις πολιτικές τους. Πρώτα και κύρια στην αμυντική πολιτική, αλλά και στην οικονομία, την τεχνολογία, την ενεργειακή πολιτική και τους δημοκρατικούς θεσμούς, αποκαλύφθηκε το τεράστιο έλλειμα. Επανειλλειμένα η αφήγηση ήταν ότι η ΕΕ πρέπει να επιτύχει αυτόνομη δράση χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά ποτέ δεν ελήφθησαν αποφάσεις προς αυτή την κατεύθυνση με αποτέλεσμα τη συνεχή αναβλητικότητα. Ωστόσο, τώρα είναι πλέον ορατό ότι για την επιβίωση της Ένωσης πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στον τρόπο προστασίας των κρατών μελών της και στον τρόπο επιβολής των κοινών ευρωπαϊκών συμφερόντων.
Η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα δίλημμα: η νέα στρατηγική πρέπει να περιλαμβάνει την επιδίωξη της συλλογικής αμυντικής ικανότητας της Ευρώπης σε στενή συνεργασία και συντονισμό μεταξύ της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.
Όχι μόνο οι βραχυπρόθεσμες, αλλά και οι μακροπρόθεσμες συνέπειες του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία, εκτιμάται ότι εγείρουν τα παρακάτω τρία ερωτήματα:
- Ποιες προτεραιότητες θα θέσει η ευρωπαϊκή πολιτική στο μέλλον;
- Ο στόχος της νέας στρατηγικής θα περιλαμβάνει ολόκληρο το φάσμα της δράσης της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας;
- Θα επηρεάζει την ανάπτυξη των στρατιωτικών δυνατοτήτων, τον συντονισμό των αυξανόμενων αμυντικών δαπανών, τη διατήρηση της πυρηνικής αποτροπής και τη σχετική διατήρηση των δεσμεύσεων της αμερικανικής συμμαχίας;
Στο ορατό μέλλον, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της δεν θα μπορούν ούτε να προσφέρουν πυρηνική ομπρέλα όπως αυτή των ΗΠΑ ούτε μια αξιόπιστη συμβατική υποχρέωση παροχής βοήθειας βάσει της συνθήκης. Ακόμη πιο σημαντικό, είναι ότι οι συζητήσεις για τη στρατηγική αυτονομία έχουν δείξει ότι είναι καταστροφικές όταν τα κράτη μέλη τοποθετούν την ΕΕ ενάντια στο ΝΑΤΟ και το αντίστροφο. Αυτό εμποδίζει κάθε πρόοδο και ανοίγει βαθιά ρήγματα μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Αντίθετα, μια συμπληρωματική πολιτική και η συνεργασία μεταξύ των δύο οργανισμών θα πρέπει να ενισχυθεί.
Μεσοπρόθεσμα, θα πρέπει να είναι σαφές ότι το ΝΑΤΟ θα παραμείνει το πλαίσιο για τη συλλογική άμυνα των μελών του. Οποιαδήποτε στρατιωτική ενσωμάτωση στην ΕΕ θα πρέπει επομένως να συντονιστεί όσο το δυνατόν στενότερα με τη συμμαχία και επίσης να προσανατολιστεί προς την αποστολή του ΝΑΤΟ. Η ΕΕ μπορεί να συμβάλει στην αμυντική ικανότητα αξιοποιώντας τις δυνάμεις της. Αυτό σημαίνει: συντονισμός της αύξησης των αμυντικών δαπανών από την ΕΕ και τα κράτη του ΝΑΤΟ, ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας εξοπλισμών και οικοδόμηση των δικών της ολοκληρωμένων δυνατοτήτων, οι οποίες στη συνέχεια θα είναι διαθέσιμες και στην άμυνα της συμμαχίας.
Η ευρωπαϊκή αμυντική ικανότητα εντός του ΝΑΤΟ σημαίνει ότι για όσο απαιτηθεί η αμυντική αυτονομία η συμμαχία πρέπει να είναι σε θέση να προστατεύει αξιόπιστα τα μέλη της ακόμη και όταν οι ΗΠΑ μειώσουν ξανά την πολιτική τους δέσμευση και τις στρατιωτικές συνεισφορές τους στην Ευρώπη.
Επομένως, η νέα στρατηγική στο σύνολό της μπορεί να εξεταστεί μόνο με ευρωατλαντικό προσανατολισμό, με στόχο τη διαδοχική ενίσχυση της ικανότητας της Ευρώπης να ενεργεί και να υπερασπίζεται τον εαυτό της στο πλαίσιο της συμμαχίας. Λόγω της αβεβαιότητας σχετικά με τη μακροπρόθεσμη κατεύθυνση της πολιτικής ασφαλείας των ΗΠΑ, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της πρέπει να επιδιώξουν αυτόν τον στόχο με ακόμη μεγαλύτερη συνέπεια. Δυστυχώς, η Στρατηγική Πυξίδα της ΕΕ που εγκρίθηκε τον Μάρτιο του 2022 δεν έχει το απαιτούμενο επίπεδο φιλοδοξίας. Ένα σημαντικό έλλειμμα της πυξίδας είναι ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ συνεχίζουν να επικεντρώνονται σε μεγάλο βαθμό στη διαχείριση των στρατιωτικών κρίσεων στον τομέα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας και όχι στην αντιμετώπιση.
Πρέπει τέλος, να τονιστεί ότι η νέα στρατηγική δεν μπορεί να επιτευχθεί με μικρές μεταρρυθμίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δεν αρκεί απλώς να πιέσουμε για την αλλαγή σε πλειοψηφικές αποφάσεις στην εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας. Αντίθετα, η ευρωπαϊκή πολιτική χρειάζεται το δικό της σημείο καμπής, στο οποίο θα καταβάλλεται κάθε προσπάθεια για την ευθυγράμμιση των πολιτικών της ΕΕ με την κοινή στρατηγική. Αυτό μπορεί να γίνει μια ενωτική αφήγηση για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, η οποία μπορεί επίσης να συγκεντρώσει τα συμφέροντα των κρατών μελών της ΕΕ.
