Του Μιχάλη Κούπκα*
Η ψυχική υγεία δεν είναι πλέον ταμπού. Είναι ένας από τους πιο κρίσιμους δείκτες κοινωνικής συνοχής, δημόσιας υγείας και ποιότητας ζωής. Ιδιαίτερα για τα παιδιά, τους εφήβους και τους νέους ενήλικες, οι ψυχοκοινωνικές πιέσεις των τελευταίων ετών έχουν λάβει σχεδόν εκρηκτικές διαστάσεις.
Η πανδημία άφησε πίσω της ένα αποτύπωμα απομόνωσης, αβεβαιότητας και κοινωνικού άγχους, που ενισχύθηκε περαιτέρω από τις οικονομικές πιέσεις, την περιβαλλοντική ανασφάλεια και την ανεξέλεγκτη χρήση της τεχνολογίας. Σε αυτό το ήδη φορτισμένο ψυχικό τοπίο, έρχεται να προστεθεί και ο αντίκτυπος από τη νέα σύρραξη στη Μέση Ανατολή.
Οι εικόνες βίας και αστάθειας που φτάνουν καθημερινά στις οθόνες όλων μας και κυρίως των παιδιών μας μέσω των social media, σε συνδυασμό με τις γεωπολιτικές ανασφάλειες και την απειλή διεύρυνσης της σύγκρουσης, δημιουργούν ένα διαρκές υπόστρωμα άγχους και φόβου. Πολλά παιδιά και έφηβοι εκφράζουν σήμερα έναν διάχυτο φόβο για το μέλλον, έναν εσωτερικό «θόρυβο» που δυσκολεύονται να αποκωδικοποιήσουν και να διαχειριστούν.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Πολιτεία, αναγνωρίζοντας την ανάγκη άμεσης και ριζικής παρέμβασης, προχώρησε στη θεσμική κατοχύρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης με νέο νομοθετικό πλαίσιο, ήδη σε ισχύ εδώ και τέσσερις μήνες. Πρόκειται για μια μεταρρύθμιση-τομή που επανακαθορίζει όχι μόνο τις δομές παροχής φροντίδας αλλά και τη συνολική αντίληψη της κοινωνίας για την ψυχική υγεία.
Η νέα θεσμική αρχιτεκτονική δίνει έμφαση στην πρόληψη, στην κοινοτική φροντίδα και στην αποασυλοποίηση. Για πρώτη φορά, οι Υγειονομικές Περιφέρειες αναλαμβάνουν συντονιστικό ρόλο, ενώ οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας οργανώνονται σε περιφερειακά δίκτυα, με ευθύνη, συνέργειες και μετρήσιμα αποτελέσματα. Στόχος δεν είναι απλώς η θεραπεία των συμπτωμάτων, αλλά η συνολική υποστήριξη του ανθρώπου μέσα στην κοινότητα – εκεί όπου ζει, εργάζεται, σπουδάζει και αναπτύσσεται.
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων. Έρευνες δείχνουν πως 1 στους 4 εφήβους στην Ελλάδα παρουσιάζει σημάδια ψυχικής δυσφορίας – από άγχος και κατάθλιψη μέχρι συμπτώματα εθισμού ή ακόμα και αυτοτραυματισμού. Το νέο σύστημα θέτει στο επίκεντρο την πρόληψη μέσα στο σχολείο, την οικογένεια και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Δημιουργούνται εξειδικευμένες δομές – όπως Κέντρα Ημέρας για εφήβους, ξενώνες αποκατάστασης, κινητές μονάδες ψυχικής υγείας – που υποστηρίζουν ενεργά τους νέους σε κρίσιμες φάσεις της ζωής τους.
Παράλληλα, αναπτύσσονται εκπαιδευτικά προγράμματα για γονείς και εκπαιδευτικούς, ενισχύοντας τις δεξιότητές τους στην αναγνώριση των πρώιμων ενδείξεων ψυχικών διαταραχών και στην πρόληψη ψηφιακού εθισμού. Η νέα φιλοσοφία βασίζεται στην κοινότητα, όχι στο ίδρυμα. Στόχος είναι οι νέοι να υποστηρίζονται στο φυσικό τους περιβάλλον, κοντά στην οικογένεια και το σχολείο. Οι μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας συνεργάζονται με δομές ψυχικής υγείας, δημιουργώντας ένα πλέγμα ασφάλειας και συνέχειας φροντίδας. Ταυτόχρονα, εφαρμόζεται ένα αυστηρότερο πλαίσιο για την προστασία των ανηλίκων από την πρόσβαση σε ψυχοδραστικές ουσίες, με ρητές απαγορεύσεις διάθεσης και χρήσης εντός σχολικών χώρων και αυστηρό έλεγχο στους χώρους αναψυχής. Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση αποτελεί την πιο ουσιαστική επένδυση σε ένα σύστημα υγείας που σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Όμως, οι νόμοι από μόνοι τους δεν αρκούν. Απαιτείται η ενεργός συμμετοχή όλων: της εκπαιδευτικής κοινότητας, της αυτοδιοίκησης, των γονέων, των ίδιων των νέων.
Ως υποδιοικητής της 3ης Υγειονομικής Περιφέρειας και Διοικητής του Περιφερειακού Δικτύου Ψυχικής Υγείας, έχω τη δυνατότητα να διαπιστώνω καθημερινά πώς οι θεσμικές αλλαγές αποκτούν ουσία όταν εφαρμόζονται με συνέπεια, συνεργασία και ενσυναίσθηση. Η ψυχική υγεία δεν είναι ένας τομέας που μπορεί να αντιμετωπίζεται αποσπασματικά ή γραφειοκρατικά. Είναι ένα δυναμικό πεδίο που απαιτεί διαρκή επαγρύπνηση, κοινωνική ευθύνη και διατομεακή προσέγγιση.
Η Πολιτεία έχει πλέον στα χέρια της ένα ισχυρό θεσμικό εργαλείο. Τώρα είναι η στιγμή να μετατρέψουμε τη μεταρρύθμιση σε κοινή υπόθεση. Με τη συνεργασία των επαγγελματιών υγείας, των εκπαιδευτικών, των γονέων, της αυτοδιοίκησης και –πάνω απ’ όλα– των ίδιων των νέων, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι κανένα παιδί δεν θα μείνει χωρίς στήριξη. Γιατί μια κοινωνία που επενδύει στη φροντίδα της ψυχικής υγείας των νέων της, είναι μια κοινωνία που επενδύει στο μέλλον της.
Ο Μιχάλης Κούπκας είναι Υποδιοικητής 3ης Υγειονομικής Περιφέρειας, Αρμόδιος για θέματα Ψυχικής Υγείας
