Η Γουατεμάλα, η χώρα με τον μεγαλύτερο πληθυσμό στην κεντρική Αμερική, όπου αύριο Κυριακή διεξάγεται ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών, υπονομεύεται από την κληρονομιά του εμφυλίου πολέμου ο οποίος διήρκεσε 36 χρόνια, τη δράση των συμμοριών του οργανωμένου εγκλήματος, τη διαφθορά και τη φτώχεια.
36 χρόνια εμφύλιος
Υπό ισπανική κυριαρχία από το 1524, η Γουατεμάλα απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1821.
Το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, γνώρισε αλληλουχία στρατιωτικών δικτατοριών, με σύντομα διαλείμματα συνταγματικής νομιμότητας. Το 1954, ο πρόεδρος Χακόμπο Αρμπένς, ο οποίος προώθησε αγροτική μεταρρύθμιση και την εθνικοποίηση της ισχυρής αμερικανικής εταιρείας United Fruit Corporation, ανατράπηκε με πραξικόπημα υποστηριζόμενο από τη CIA.
Κινήματα ανταρτών μαρξιστικής ιδεολογίας σχηματίστηκαν στις αρχές των χρόνων του 1960· αντιμετώπισαν σκληρή καταστολή από τον στρατό, που προώθησε τη δημιουργία ακροδεξιών παραστρατιωτικών ομάδων και εφάρμοσε πολιτική καμένης γης.
Ο εμφύλιος κράτησε 36 χρόνια, ως το 1996, και είχε 200.000 νεκρούς και εξαφανισθέντες (το 83% εξ ατών ανήκε σε φυλές μάγια), καθώς και 1,5 εκατ. εκτοπισθέντες και εξορισθέντες, σύμφωνα με την Επιτροπή για την Ιστορική Αλήθεια.
Ο δικτάτορας Εφραίν Ρίος Μοντ, στην εξουσία το 1982-1983, πέθανε το 2018 καθώς δικαζόταν για γενοκτονία.
Διαφθορά, παντού και πάντα
Οι υποψήφιοι υπόσχονται να καταπολεμήσουν τη διαφθορά, γάγγραινα για τη χώρα. Κάτι που μάλλον πιο εύκολα λέγεται, παρά γίνεται.
Η θητεία του απερχόμενου δεξιού προέδρου Αλεχάντρο Γιαματέι, που εξελέγη το 2019, αμαυρώθηκε από σκάνδαλα διαφθοράς, γαρνιρισμένα με συλλήψεις εισαγγελέων που αγωνίστηκαν κατά της διαφθοράς, ενώ κάποιοι από αυτούς προτίμησαν την εξορία.
Διαδέχθηκε τον ηθοποιό Τζίμι Μοράλες, που καθώς υπήρχαν υποψίες σε βάρος του για παράνομη χρηματοδότηση της εκστρατείας η οποία τον οδήγησε στην εξουσία, έβαλε τέλος στην αποστολή του ΟΗΕ κατά της ατιμωρησίας, που ζητούσε την άρση της ασυλίας του. Ο κ. Μοράλες εξελέγη μετά την παραίτηση του προκατόχου του Ότο Πέρες Μολίνα, που κατέληξε στη φυλακή, εξαιτίας πολύκροτου σκανδάλου διαφθοράς.
Ο κ. Γιαματέι απέκλεισε κάθε ενδεχόμενο επιστροφής της αποστολής του ΟΗΕ.
Και ο Χοσέ Ρουβέν Σαμόρα, ο ιδρυτής και εκδότης της εφημερίδας El Periódico, που δημοσίευσε έρευνες για υποθέσεις διαφθοράς στην κυβέρνηση, καταδικάστηκε, δέκα ημέρες πριν από τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, σε 6 χρόνια κάθειρξη έπειτα από δίκη που ο ίδιος χαρακτήρισε «πολιτική».
Για τις διώξεις εναντίον των εισαγγελέων και του δημοσιογράφου υπεύθυνη είναι η γενική εισαγγελέας, η Κονσουέλο Πόρας, σύμμαχος του προέδρου Γιαματέι, που η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει εγγράψει σε κατάλογο «διεφθαρμένων» προσωπικοτήτων.
Τεράστιες ανισότητες και βία
Η μεγαλύτερη οικονομία της κεντρικής Αμερικής κατέγραψε ανάπτυξη 4% το 2022 κι αναμένεται να βιώσει επιβράδυνση φέτος (3,2%).
Η Γουατεμάλα παραμένει μια από τις πιο άνισες χώρες στην αμερικανική ήπειρο, με το ποσοστό της φτώχειας να φθάνει το 59,3% (κατά την Παγκόσμια Τράπεζα).
Υφάσματα, καφές, ζαχαροκάλαμο, μπανάνες και ασήμι είναι τα βασικά εξαγόμενα είδη.
Τα εμβάσματα από τη διασπορά αντιπροσωπεύουν το 19% του ΑΕΠ· αντιστοιχούσαν στο 11% πέντε χρόνια νωρίτερα.
Η χώρα συγκαταλέγεται σε αυτές που αντιμετωπίζουν το οξύτερο πρόβλημα λόγω της βίαιης εγκληματικότητας σε διεθνές επίπεδο: ο δείκτης των ανθρωποκτονιών έφθασε τις 17,3 ανά 100.000 κατοίκους το 2022, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Περίπου οι μισές αποδίδονται στις «μάρας», τις συμμορίες κακοποιών, ή θεωρείται πως συνδέονται με τη διακίνηση των ναρκωτικών που διέρχονται από τη χώρα.
Η εγκληματικότητα και η φτώχεια τροφοδοτούν τη μετανάστευση προς τις ΗΠΑ. Στη χώρα αυτή ζουν 2,8 εκατ. Γουατεμαλτέκοι, εκ των οποίων περίπου 400.000 έχουν λάβει άδειες παραμονής.
Ηφαίστεια και η «ωραιότερη λίμνη του κόσμου»
Στη χώρα επιφάνειας 108.889 χιλιομέτρων ζουν 17,7 εκατ. άνθρωποι που μιλούν, πέρα από ισπανικά, 21 γλώσσες αυτοχθόνων, κυρίως φυλών μάγια.
Η Γουατεμάλα, που γειτονεύει με το Μεξικό, το Μπελίζ, την Ονδούρα και το Ελ Σαλβαδόρ, βρίσκεται πάνω στον «δακτύλιο της φωτιάς» του Ειρηνικού Ωκεανού, όπου συγκεντρώνεται περί το 85% της σεισμικής και ηφαιστειακής δραστηριότητας του πλανήτη.
Έκρηξη του ηφαιστείου Φουέγο τον Ιούνιο του 2018 είχε στοιχίσει τη ζωή σε 202 ανθρώπους και άλλοι 229 κηρύχθηκαν αγνοούμενοι.
Άλλα τρία ηφαίστεια βρίσκονται γύρω από τη λίμνη Ατιτλάν, όπου έχουν ανακαλυφθεί πολλοί αρχαιολογικοί χώροι, συμπεριλαμβανομένων των ερειπίων της πόλης Σαμαμπάχ, γνωστής επίσης ως «Ατλαντίδας των Μάγια». Η συγκεκριμένη περιοχή, εξαιρετικά τουριστική, πλέον ασφυκτιά εξαιτίας της μόλυνσης.
Βραβεία Νόμπελ
Δυο υπήκοοι της χώρας έλαβαν βραβεία Νόμπελ: Λογοτεχνίας (1967) ο Μιγκέλ Άνχελ Αστούριας, ο οποίος απεβίωσε το 1974· και Ειρήνης (1992) η αγωνίστρια για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων λαών Ριγομπέρτα Μεντσού.
