Εντοπίστηκε στην Κύπρο το Aedes aegypti· πιο «σπιτικό», πιο επιθετικό και πιο μεταδοτικό από το κουνούπι-τίγρη — πώς η κλιματική αλλαγή επιτρέπει σε κουνούπια και ιούς να επιμένουν 12 μήνες τον χρόνο
ΡΕΠΟΡΤΑΖ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΑΝΗΣ
Μέχρι και αυτές τις ημέρες, τέλη Σεπτεμβρίου, κάτοικοι της Δυτικής Θεσσαλονίκης δυσκολεύονται να απολαύσουν έναν καφέ ή ένα ποτό το απόγευμα σε αυλές σπιτιών ή καταστημάτων χωρίς να λάβουν μέτρα κατά των κουνουπιών. Και αν ο καιρός είναι ακόμη αρκετά ζεστός για να ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των εντόμων, αυτό δεν σημαίνει ότι με την είσοδο του χειμώνα θα εξαφανιστούν. Αντίθετα.
«Κουνούπια και ιοί 12 μήνες τον χρόνο»
«Όπως σε όλα τα έντομα, έτσι και στα κουνούπια ο βιολογικός τους κύκλος εξαρτάται από τη θερμοκρασία. Παραδοσιακά στη χώρα μας είχαμε χειμώνες με παρατεταμένες θερμοκρασίες κάτω των 5°C και αυτό δεν ευνοούσε την ολοκλήρωση του βιολογικού τους κύκλου, καθώς η εκκόλαψη των αυγών σταματά κάτω από τους 7°C», λέει στην «Κ» ο Δρ Αντώνιος Μιχαηλάκης, ερευνητής-εντομολόγος στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο και αναπληρωματικό μέλος του Δ.Σ. του ΕΟΔΥ, και εξηγεί γιατί πλέον έχουμε κουνούπια και τους ιούς που μεταφέρουν 12 μήνες τον χρόνο.
«Τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, οι θερμοκρασίες δεν πέφτουν τόσο χαμηλά και τα έντομα το εντόπισαν αυτό: βρίσκουν ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες και καταφέρνουν πλέον να έχουν βιολογικό κύκλο καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους».
Ο κ. Μιχαηλάκης διευκρινίζει ότι το πρόβλημα δεν είναι τόσο τα κουνούπια —όσο ενοχλητικά κι αν είναι— αλλά οι ιοί που μεταφέρουν με το τσίμπημά τους. «Ξαφνικά είδαμε ότι, εκτός από τα κουνούπια, κατάφερε και ο ιός να επιζήσει μαζί τους. Σε μελέτη μας βρήκαμε δραστήρια και μολυσμένα κουνούπια το χειμώνα. Αυτό σημαίνει ότι και ο ιός προσαρμόστηκε σε αυτές τις συνθήκες του ήπιου χειμώνα. Και αυτός είναι ο φόβος μας: εκεί που παραδοσιακά λέγαμε “καταπολέμηση κουνουπιών το καλοκαίρι”, η προτροπή πλέον είναι: μη σταματάτε τα προγράμματα καταπολέμησης. Συνεχίστε, έστω και με μειωμένους ρυθμούς, και το χειμώνα».
Το κουνούπι του «κίτρινου πυρετού»
Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα ο μοναδικός ιός που μεταδίδεται από κουνούπια είναι ο ιός του Δυτικού Νείλου — και αυτός έχει εντοπιστεί ακόμη και τον χειμώνα. Ωστόσο, η πρόσφατη εμφάνιση στην Κύπρο του Aedes aegypti, γνωστού ως «κουνούπι του κίτρινου πυρετού», έχει σκορπίσει ανησυχία και στη χώρα μας.
«Το Aedes aegypti, λόγω της βιολογίας του, μεταδίδει πιο εύκολα τους ιούς. Ακόμη και σε σχέση με το κουνούπι-τίγρη, το οποίο έχει προσαρμοστεί και αυτό και μεταδίδει πιο εύκολα ορισμένους ιούς, το aegypti διαφέρει: είναι “κουνούπι σπιτιού” — μπαίνει μέσα στο σπίτι, κάτι που το καθιστά πιο επικίνδυνο. Το κουνούπι-τίγρης τσιμπά, για παράδειγμα, στην πιλοτή ή στον κήπο, αλλά σπάνια μπαίνει στο σαλόνι σας. Φανταστείτε λοιπόν ένα κουνούπι-τίγρη πιο επιθετικό, πιο μεταδοτικό και που μπαίνει και μέσα στο σπίτι», περιγράφει ο εντομολόγος.
Το είδος αυτό «ζούσε παλαιότερα στην Ελλάδα, όπως και στην Ευρώπη — ταλαιπωρούσε πολύ τη χώρα μας γύρω στο 1929–1930 και μετά εξαφανίστηκε», προσθέτει. Ήδη, σε ΦΕΚ που δημοσιεύτηκε στις 19 Ιουνίου προβλέπεται «η υποχρέωση των αεροπορικών εταιρειών να λαμβάνουν μέτρα καταπολέμησης των κουνουπιών σε πτητικά μέσα που έρχονται από χώρες/περιοχές με εγκατεστημένους πληθυσμούς Aedes aegypti» (άρθρο 1, παρ. 2). Στο ίδιο ΦΕΚ αναφέρεται ως ενδεδειγμένη μέθοδος ο υπολειμματικός ψεκασμός σε εσωτερικές επιφάνειες του πτητικού μέσου και, ως εναλλακτική, η εφαρμογή βιοκτόνων στον αέρα (aerosol spray) σε χώρους όπου μπορούν να εισέλθουν κουνούπια (άρθρο 2, παρ. 2).
«Η Ευρώπη ανησυχεί, καταλαβαίνετε», λέει ο κ. Μιχαηλάκης, και εξηγεί: «Όταν μεταφέρεται ένα έντομο σε νέο περιβάλλον, η συμπεριφορά του εξαρτάται και από οικονομικοκοινωνικά στοιχεία. Σε πολλές περιοχές της Βραζιλίας, στις φαβέλες, δεν υπάρχει εσωτερικός χώρος στα σπίτια· στην Κύπρο, αντίθετα, έχουμε σπίτια με κλιματιστικά· όλα αυτά πρέπει να ληφθούν υπόψη. Χρειάστηκε λοιπόν να πάρουμε μέτρα τα οποία συνεχώς αναπροσαρμόζονται. Θέλουμε σχέδια για τα σημεία εισόδου· άλλο το λιμάνι του Πειραιά, άλλο της Θεσσαλονίκης κι άλλο το αεροδρόμιο της Αθήνας, οπότε κάθε φορά πρέπει να προσαρμοζόμαστε με σχέδια διαχείρισης. Αυτό που προτείνουμε είναι ο διαχειριστικός φορέας να έχει ενεργό ρόλο — δεν είναι απλώς ένας ψεκασμός· η πρόταση πρέπει να είναι εφαρμόσιμη».
Δεν είμαστε άοπλοι
Σύμφωνα με ειδικούς, διαθέτουμε καινοτόμες τεχνολογίες για να αντιμετωπίσουμε τον «ιπτάμενο εχθρό». Μία από αυτές είναι η τεχνική εξαπόλυσης στειρωμένων εντόμων (SIT — Sterile Insect Technique). Όπως εξηγεί ο κ. Μιχαηλάκης: «Τα αρσενικά έντομα, που δεν τσιμπάνε και άρα δεν μεταδίδουν, εκτίθενται για συγκεκριμένο χρόνο σε ακτινοβολία X-rays ή Gamma rays, στοχεύοντας στον αναπαραγωγικό ιστό και καθιστώντας τα στειρωμένα. Έτσι, τα στειρωμένα αρσενικά δεν μπορούν να παράγουν απογόνους και δεν συμβάλλουν στην αύξηση του πληθυσμού. Η συνεχής εξαπόλυση στειρωμένων αρσενικών, σε αριθμούς πολλαπλάσιους από εκείνους του φυσικού πληθυσμού, σταδιακά οδηγεί σε δραστική μείωση — και, σε ειδικές περιπτώσεις, ακόμα και στην πλήρη εξέλιξη του πληθυσμού, εφόσον αυτό αποτελεί επιθυμητό στόχο».
