Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Instagram, το TikTok και το Snapchat, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινότητας των εφήβων. Σχεδόν όλοι οι έφηβοι ηλικίας 12 έως 18 ετών διαθέτουν smartphone και είναι συνδεδεμένα επί ώρες καθημερινά στο διαδίκτυο.
Σύμφωνα με το iatropedia.gr, αν και η τεχνολογία προσφέρει πολλά θετικά, οι επιστήμονες έχουν αρχίσει να ανησυχούν για τον τρόπο με τον οποίο οι έφηβοι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Προβληματίζονται επίσης για το γεγονός ότι η χρήση τους μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να γίνεται υπερβολική και βλαβερή.
Όπως αναφέρει η παθολόγος Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, καθηγήτρια Θεραπευτικής-Επιδημιολογίας-Προληπτικής Ιατρικής ΕΚΠΑ στη Θεραπευτική Κλινική του Νοσοκομείου Αλεξάνδρα, πρόσφατη συνδυασμένη ανάλυση (μετανάλυση) αποτύπωσε τους παράγοντες κινδύνου για προβληματική χρήση των social media από τους εφήβους.
Ως «προβληματική» ορίζεται η υπερβολική, εθιστική ή καταναγκαστική χρήση, η οποία επηρεάζει αρνητικά:
- Την ψυχική ή σωματική υγεία του ατόμου
- Την απόδοσή του στο σχολείο
- Τις σχέσεις του
- Τον ύπνο του
Η μετανάλυση δημοσιεύθηκε στην ιατρική επιθεώρηση Adolescent Research Review. Βασίσθηκε στα στοιχεία 23 προγενέστερων μελετών, που είχαν διεξαχθεί στην Ολλανδία, την Ιταλία, τις ΗΠΑ, την Κίνα και άλλες χώρες.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι υπάρχουν εννέα βασικές κατηγορίες παραγόντων που επηρεάζουν την ανάπτυξη προβληματικής χρήσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:
Κίνητρα της χρήσης
Πολλοί έφηβοι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να περάσει η ώρα τους ή για να αισθανθούν ότι ανήκουν σε μια ομάδα. Κάποιοι τα χρησιμοποιούν για να αποφύγουν τα προβλήματα της καθημερινότητάς τους. Άλλοι για να νιώσουν καλύτερα. Όταν αυτό γίνεται συστηματικά, μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση.
Γονεϊκοί παράγοντες
Οι σχέσεις με τους γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο. Όταν δεν υπάρχει υποστήριξη στο σπίτι ή όταν οι γονείς δεν θέτουν όρια στη χρήση του διαδικτύου, τα παιδιά είναι πιο πιθανό να παρασυρθούν. Αντίθετα, όταν οι γονείς συζητούν με τα παιδιά με ανοιχτό και θετικό τρόπο, ως φαίνεται τα προστατεύουν.
Τραυματικές παιδικές εμπειρίες
Τα παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση, παραμέληση ή έχουν μεγαλώσει σε δύσκολο περιβάλλον, έχουν περισσότερες πιθανότητες να στραφούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με υπερβολικό τρόπο. Είναι ένας τρόπος φυγής από την πραγματικότητα.
Επιρροή από τους συνομηλίκους
Η ανάγκη των εφήβων να είναι αποδεκτοί από την ομάδα τους, οδηγεί πολλές φορές σε υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Το φαινόμενο του αποκλεισμού από τους συνομηλίκους είναι πολύ ισχυρό. Το ίδιο και η σύγκριση με τις ζωές των άλλων μέσα από τις αναρτήσεις τους.
Σκέψεις και συναισθήματα
Όταν οι έφηβοι νιώθουν αρνητικά συναισθήματα, όπως λύπη ή θυμό, είναι πιθανό να στραφούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να ξεφύγουν. Αυτό, όμως, αντί να βοηθάει, συχνά επιδεινώνει την κατάστασή τους, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
Έλλειψη αυτοελέγχου
Όσα παιδιά δυσκολεύονται να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και δεν έχουν καλές δεξιότητες διαχείρισης συναισθημάτων, κινδυνεύουν περισσότερο να αναπτύξουν προβληματική χρήση.
Προσωπικότητα
Ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προσωπικότητας μπορεί να καθιστούν τους εφήβους πιο ευάλωτους στην προβληματική χρήση των social media. Τέτοια χαρακτηριστικά είναι:
- Η τάση για αναζήτηση συγκινήσεων
- Η χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Η ναρκισσιστική συμπεριφορά
Παραδείγματος χάριν, έφηβοι που επιζητούν διαρκώς την επιβεβαίωση μέσω likes και ακολούθων (followers), μπορεί να καταλήξουν σε υπερβολική χρήση.
Ψυχική υγεία
Η κατάθλιψη, το άγχος και άλλες ψυχολογικές δυσκολίες είναι συχνοί παράγοντες κινδύνου. Πολλοί έφηβοι που παρουσιάζουν αυτά τα συμπτώματα χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να αισθανθούν καλύτερα, αλλά τελικά η χρήση αυτή τους κάνει να αισθάνονται χειρότερα.
Η πανδημία της COVID-19
Η περίοδος της πανδημίας και η κοινωνική απομόνωση οδήγησαν πολλούς εφήβους σε αυξημένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το επακόλουθο ήταν να αυξηθεί και το φαινόμενο της προβληματικής χρήσης.
Η μελέτη επισημαίνει ότι το πρόβλημα είναι σύνθετο και αφορά πολλούς τομείς της ζωής των παιδιών και των εφήβων. Για να αντιμετωπιστεί, χρειάζεται συνεργασία γονέων, σχολείων και επαγγελματιών ψυχικής υγείας.
Επίσης, προτείνεται να χρησιμοποιηθούν πιο αντικειμενικά εργαλεία για να αξιολογηθεί η έκταση του προβλήματος, όπως εφαρμογές που καταγράφουν τη χρήση κινητού, καθώς τα ερωτηματολόγια πολλές φορές δεν αποτυπώνουν την πραγματική εικόνα.
«Συμπερασματικά, η προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα σοβαρό θέμα που αφορά ολοένα περισσότερους εφήβους. Χρειάζεται πρόληψη, ενημέρωση και κατάλληλες παρεμβάσεις ώστε τα παιδιά να μάθουν να χρησιμοποιούν την τεχνολογία με υγιή και ισορροπημένο τρόπο», καταλήγει η κυρία Ψαλτοπούλου.
