ÐÁÑÔÕ ÔÏÕ ×ÁÑÇ ÓÉÁÍÉÄÇ ÓÔÏ SUPPER. (ÊÁÔÙÌÅÑÇÓ ÊÙÓÔÁÓ/EUROKINISSI)

Η περίοδος του lockdown μπορεί να πέρασε, όμως έχει αφήσει βαθιά σημάδια στις ζωές ανθρώπων. Ο εγκλεισμός ανέδειξε αρκετά προβλήματα, ενώ άλλα τα επιδείνωσε. Κάποια από αυτά είναι και οι εξαρτήσεις. Ναρκωτικά και αλκοόλ είναι στην κορυφή της «πυραμίδας», όπως αναφέρει σε συνέντευξη του στην Karfitsa ο κοινωνιολόγος, ΜΑ συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και στέλεχος πρόληψης Ανδρέας Μεδίτσκος.

Συνέντευξη στη Φιλίππα Βλαστού

Σε λίγες μέρες θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακή εκδήλωση: «Εξαρτήσεις και πανδημία: Δημιουργώντας ένα ασφαλές πλαίσιο αντιμετώπισης». Τι θα παρουσιαστεί;

Επιλέξαμε φέτος να αφιερώσουμε την Παγκόσμια Ημέρα κατά της χρήσης ναρκωτικών στη συσχέτιση 2 συγκεκριμένων παραγόντων: τις εξαρτήσεις και την πανδημία.

Στις 28 Ιουνίου λοιπόν, ημέρα Δευτέρα και ώρα 19:00, στη διαδικτυακή μας εκδήλωση (https://us04web.zoom.us/j/79931499655?pwd=RUFURzk4Z0FVSElHZ3M3d0tnYXBMZz09), με θέμα «Εξαρτήσεις και πανδημία: Δημιουργώντας ένα ασφαλές πλαίσιο αντιμετώπισης», θα έχουμε την ευκαιρία:

• να φέρουμε όλοι το μήνυμά μας και να φτιάξουμε την αφίσα του ασφαλούς πλαισίου πρόληψης και αντιμετώπισης
• να μιλήσουμε για τις αλλαγές στα προβλήματα των εξαρτήσεων, τις νέες τάσεις και προτάσεις αντιμετώπισης
• να εξερευνήσουμε, μέσα από την τέχνη του κινηματογράφου, τη διαχρονική διαδρομή των εξαρτήσεων
• να διερευνήσουμε τι μας βοηθάει να μένουμε συνδεδεμένοι με τον εαυτό μας και τους άλλους, τι μας βοηθάει να επιλέγουμε ελεύθερα, ώστε να ορίσουμε όλοι μαζί τι σημαίνει για εμάς ένα ασφαλές πλαίσιο αντιμετώπισης των εξαρτήσεων.

Πόσο αυξήθηκαν οι εξαρτήσεις κατά την διάρκεια της πανδημίας; Τι είδους εξαρτήσεις;

Η Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2021: Τάσεις και εξελίξεις, προειδοποιεί για τους κινδύνους που ενέχει για τη δημόσια υγεία η διαθεσιμότητα και η χρήση ευρύτερου φάσματος ουσιών, συχνά υψηλής δραστικότητας ή καθαρότητας.

Αναφορές από εθνικούς εμπειρογνώμονες επιβολής του νόμου δείχνουν ότι η αγορά ναρκωτικών ήταν εξαιρετικά ανθεκτική σε διαταραχές που προκλήθηκαν από την πανδημία, με την ανακάλυψη τοποθεσιών παραγωγής συνθετικών ναρκωτικών και τα επίπεδα καλλιέργειας κάνναβης σε ευρωπαϊκές χώρες να παραμένουν σχετικά σταθερά. Έντονη ανησυχία υπάρχει για τα 46 νέα ναρκωτικά που εντοπίστηκαν στην ΕΕ μόνο το 2020.  Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι βιώνουμε μια δυναμική και προσαρμόσιμη αγορά ναρκωτικών, ανθεκτική στους περιορισμούς του COVID-19. Ενώ οι αγορές λιανικής πώλησης ναρκωτικών στο δρόμο είχαν διακοπεί κατά τη διάρκεια των αρχικών περιοριστικών μέτρων και παρουσιάστηκαν κάποιες τοπικές ελλείψεις, η προσαρμογή της αγοράς είναι εμφανής με τη μορφή αυξημένης χρήσης υπηρεσιών κρυπτογραφημένων μηνυμάτων, εφαρμογών κοινωνικών μέσων, διαδικτυακών πηγών και υπηρεσιών αλληλογραφίας και παράδοσης στο σπίτι.

Γενικότερα, έχει αναφερθεί αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ, παράλληλα με την αύξηση της χρήσης συνταγογραφούμενων φαρμάκων, ιδίως αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών και ηρεμιστικών, σε ορισμένες ομάδες. Αυτό μπορεί εν μέρει να εξηγηθεί από χρήστες που επιθυμούν να καταπολεμήσουν το άγχος που παρουσιάστηκε ως απάντηση στην πανδημία COVID-19 και τα προκύπτοντα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, αναζητώντας ταυτόχρονα τρόπους αυτορρύθμισης.

Τα μέτρα τήρησης των κοινωνικών αποστάσεων μπορεί να έχουν επηρεάσει τη διακίνηση μικροποσοτήτων ναρκωτικών, αυτό όμως μοιάζει να έχει οδηγήσει σε εκτενέστερη υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών που διευκολύνουν τη διάθεση ναρκωτικών, πιθανώς επιταχύνοντας την τάση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια για μετατόπιση της αγοράς στο διαδίκτυο.

Παράλληλα, η τεχνολογία, αλλά κυρίως τα εθνικά μέτρα περιορισμού, έχουν επηρεάσει τόσο τους χώρους όσο και την ικανότητα κοινωνικοποίησης. Αυτό έχει οδηγήσει στη μείωση των ευκαιριών χρήσης ναρκωτικών σε κοινωνικά περιβάλλοντα και τη διακοπή των αγορών ναρκωτικών στο δρόμο, με αποτέλεσμα τη μείωση της διαθεσιμότητας ορισμένων ουσιών. Η ψυχαγωγική χρήση κοκαΐνης και MDMA που φαίνεται να έχει επηρεαστεί περισσότερο, σε μεγάλο βαθμό συνδέεται με το κλείσιμο της νυκτερινής ζωής και την εφαρμογή αυστηρών περιορισμών στην κυκλοφορία και τη συγκέντρωση ανθρώπων ως ταχεία αντίδραση στην πανδημία.

Που οφείλεται η στροφή των πολιτών στις εξαρτήσεις στο lockdown;

Ενώ η χρήση ναρκωτικών μπορεί να αυξήσει τους κινδύνους που σχετίζονται με λοίμωξη από κορονοϊό, οι κοινωνικοί και ψυχολογικοί κίνδυνοι της πανδημίας μπορούν να ευνοήσουν και να εντείνουν την κατάχρηση ναρκωτικών, σε έναν δυνητικά καταστροφικό κύκλο. Η κοινωνική απόσταση, η απομόνωση ή η καραντίνα είναι απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη της μετάδοσης του κορονοϊού – ωστόσο, αυτές οι στρατηγικές και το ίδιο το ξέσπασμα της πανδημίας, έχουν συσχετιστεί με αρνητικά συναισθήματα, όπως ευερεθιστότητα, άγχος, φόβος, θλίψη, θυμό ή πλήξη.

Η εξάρτηση και τα στάδια της πορείας της ωστόσο δεν αφορούν μόνο τις ουσίες, αλλά οτιδήποτε με το οποίο μπορεί κανείς να αναπτύξει μια τέτοια σχέση: το διαδίκτυο, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, το κινητό, την εργασία, έναν άνθρωπο, μια ιδεολογία, τη διατροφή και άλλα. Επομένως, η εξάρτηση αφορά το είδος της σχέσης που διαμορφώνει κάποιος με κάτι/κάποιον και χαρακτηρίζεται από την απώλεια ελέγχου της ελεύθερης βούλησης ως προς την ποσότητα, τη συχνότητα, τη θέληση και το χρόνο ενασχόλησης με αυτό/ν. Το κοινό που υπάρχει μεταξύ όλων των μορφών εξάρτησης είναι ο στόχος του χρήστη: η ανακούφιση από δυσάρεστα συναισθήματα, είτε μειώνοντας την έντασή τους είτε αποφεύγοντάς τα. Οποιοδήποτε κι αν είναι το αντικείμενο της εξάρτησης, αυτό επιλέγεται επειδή ακριβώς μπορεί να επηρεάσει το χρήστη με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη βιώσει μία ψυχική κατάσταση στις πραγματικές της διαστάσεις.

Η πανδημία COVID-19 έχει παρουσιάσει στον κόσμο πολλές προκλήσεις, μερικές από τις οποίες αναμένεται να επηρεάσουν βαθιά τις πρακτικές χρήσης ουσιών, ιδιαίτερα στους εφήβους. Η πανδημία έχει δώσει στον κόσμο μια σημαντική οικονομική οπισθοδρόμηση, προσθέτοντας τεράστια οικονομική πίεση σε πολλές οικογένειες με τη μορφή απώλειας απασχόλησης, μείωσης του εισοδήματος και χρεών που μπορεί να προκύψουν πρόσφατα ή να υπάρχουν ήδη. Μελέτες έχουν δείξει ότι τέτοιες αγχωτικές καταστάσεις στην οικογένεια μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τις σχέσεις γονέα-παιδιού και να αυξήσουν τον κίνδυνο ψυχικής υγείας και χρήσης ουσιών σε εφήβους. Επίσης, το κλείσιμο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και η μειωμένη επαφή με τους συνομηλίκους έχουν διαταράξει σοβαρά την καθημερινή τους ρουτίνα, προσθέτοντας αναπτυξιακό και συναισθηματικό στρες στα εκπαιδευτικά μειονεκτήματα. Αυτή η κατάσταση περιπλέκεται περαιτέρω από περιορισμένους τρόπους ρύθμισης του στρες, όπως υπαίθριες δραστηριότητες, αθλήματα και άλλες υγιείς αλληλεπιδράσεις από ομοτίμους. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να αυξήσουν τα ποσοστά χρήσης ουσιών σε εφήβους, μαζί με ζητήματα ψυχικής υγείας.

Πως μπορεί να αποτραπεί περαιτέρω έξαρση τους πλέον;

Νομίζω ένας σημαντικός πυλώνας είναι η πρόληψη. Η πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων στην Ελλάδα υλοποιείται κατά βάση από το πανελλαδικό δίκτυο των 75 Κέντρων Πρόληψης που λειτουργούν στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς.

Η σημασία της εισαγωγής τεκμηριωμένων παρεμβάσεων πρόληψης χρήσης ουσιών σε γονείς, σχολεία, χώρους εργασίας και μέσα ενημέρωσης και η διατήρησή τους αναγνωρίζεται ως σημαντική. Οι δραστηριότητες πρόληψης συμπληρώνουν την προαγωγή της υγείας, αλλά διαφέρουν στο ότι προσφέρουν συγκεκριμένες δράσεις που εστιάζουν σε τροποποιήσιμους κινδύνους και προστατευτικούς παράγοντες που πιστεύεται ότι προκαλούν ή μετριάζουν την κακή υγεία. Η φιλοσοφία της σύγχρονης πρόληψης στηρίζεται στην δημιουργία ελεύθερων και ανεξάρτητων χαρακτήρων. Προϋποθέτει όχι μόνο καλή πληροφόρηση και διαρκή ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους των διαφόρων τοξικών ουσιών, αλλά και κοινωνικές αλλαγές και δυνατότητες ανάπτυξης της προσωπικότητας, περισσότερο όμως από όλα προϋποθέτει προσωπική ευθύνη του καθένα που είναι όχι τόσο πολύ ευθύνη για τους άλλους – ακόμα και αυτής για τα παιδιά του – αλλά για τον ίδιο τον εαυτό του. Μόνο όποιος μπορεί να χαρεί τη ζωή μόνος του μπορεί να μεταδώσει τη χαρά της ζωής και στους άλλους, μόνο όποιος έχει κατακτήσει τη δική του ατομική ανεξαρτησία μπορεί να την προσφέρει σαν τρόπο ζωής και στους γύρω του. Η δική μας ανεξαρτησία θα γίνει μόνο η καλύτερη πρόληψη για τους εαυτούς μας. Η δική μας ανεξαρτησία θα γίνει όχι μόνο η καλύτερη πρόληψη για τους εαυτού μας, αλλά και η ιδανική βοήθεια για τους γύρω μας και για τα παιδιά μας.