Γράφει η Τζίνα Αλεξάκη*

Το εκλογικό δικαίωμα, το οποίο εκφράζεται μέσω της ψήφου αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά του δημοκρατικού πολιτεύματος. H ψήφος είναι καθολική, και όχι περιορισμένη, καθώς έχουν δικαίωμα ψήφου όλοι οι πολίτες που είναι άνω των 18 ετών (σε κάποιες περιπτώσεις και άνω των 17). Επίσης, η ψήφος είναι ατομική (αφού ο εκλογέας εκφράζεται νομικά ως άτομο), είναι μυστική (καθώς δεν επιτρέπεται να γνωρίζει κανείς το περιεχόμενο της εκτός από εκείνον που ψηφίζει), οπότε και υπάρχει ελευθερία της ψήφου. Επιπρόσθετα η ψήφος είναι άμεση όταν ο ίδιος ο εκλογέας εκλέγει απευθείας τον αντιπρόσωπο του και έμμεση όταν αναδεικνύει εκλέκτορες οι οποίοι εκφράζουν τη δική τους βούληση εκλέγοντας άλλους αντιπροσώπους. Επιπλέον, η ψήφος είναι υποχρεωτική όταν ο εκλογέας έχει νομική υποχρέωση να ψηφίσει και προβλέπονται κυρώσεις αν δεν ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα ή προαιρετική όταν απλώς έχει το δικαίωμα να ψηφίσει.

Η παρεμπόδιση ή η αλλοίωση της ψηφοφορίας διώκεται στην Ελλάδα ποινικά, ενώ προβλέπονται σημαντικές ποινές για τα αδικήματα σχετικά με την ψηφοφορία. Ειδικότερα, για τη  βία κατά εκλογέων όταν δηλαδή κάποιος παρεμποδίζει εκλογέα να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα ή του επιβάλλει να το ενασκήσει υπέρ ή κατά κάποιου υποψηφίου τιμωρείται με φυλάκιση που μπορεί να φτάσει και τα 5 έτη. Επίσης, για την εξαπάτηση εκλογέων, όταν δηλαδή κάποιος με ψευδείς ειδήσεις πείθει κάποιον να μην ψηφίσει ή να ψηφίσει κάτι διαφορετικό από αυτό που θα ψήφιζε τιμωρείται με φυλάκιση έως 2 έτη. Εξίσου σημαντικές είναι οι ποινές για την παραβίαση της μυστικότητας της ψηφοφορίας, τη νόθευση εκλογής αλλά και τη δωροδοκία εκλογέα.

Βέβαια, ακόμα και μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα η ψήφος ήταν στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη τιμηματική, υπήρχε δηλαδή συσχετισμός του εάν κάποιο άτομο θα έχει δικαίωμα ψήφου με την κοινωνικοοικονομική τάξη στην οποία ανήκε.

Με βάση το ισχύον εκλογικό σύστημα στην Ελλάδα, οι γενικές βουλευτικές εκλογές διεξάγονται κάθε τέσσερα χρόνια. Κάτω από ορισμένες συνθήκες όμως δύναται να διεξαχθούν και νωρίτερα, να έχουμε δηλαδή τις λεγόμενες πρόωρες εκλογές, κάτι το οποίο άλλωστε έχει συμβεί πολλές φορές τα τελευταία χρόνια. Οι κυριότερες περιπτώσεις στις οποίες,  προκηρύσσονται πρόωρες εκλογές, όπως προβλέπεται από το Σύνταγμα, είναι οι ακόλουθες:

Α) κατά τη διαδικασία εκλογής προέδρου της δημοκρατίας, για να εκλεγεί κάποιος υποψήφιος θα πρέπει να συγκεντρώσει πλειοψηφία 2/3 του αριθμού των βουλευτών. Σε περίπτωση που κανένας υποψήφιος δε συγκεντρώσει την απαιτούμενη πλειοψηφία η διαδικασία επαναλαμβάνεται ύστερα από πέντε ημέρες. Σε περίπτωση που και πάλι κάποιος υποψήφιος δε συγκεντρώσει πλειοψηφία 2/3, η διαδικασία διεξάγεται για τρίτη φορά ύστερα από άλλες πέντε ημέρες και πρόεδρος εκλέγεται αυτός που θα συγκεντρώσει πλειοψηφία 3/5 του αριθμού  των βουλευτών. Εάν και πάλι δε συγκεντρώσει κανένας υποψήφιος την απαιτούμενη πλειοψηφία, ο απερχόμενος Πρόεδρος της Δημοκρατίας προκηρύσσει πρόωρες εκλογές. Μετά τη διενέργεια των εκλογών, η διαδικασία εκλογής επαναλαμβάνεται και Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται αυτός που θα συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία των βουλευτών της βουλής που θα έχει προκύψει από τις εκλογές.

Β) Εάν η κυβέρνηση έχει χάσει την εμπιστοσύνη της βουλής ( τη λεγόμενη Αρχή της Δεδηλωμένης) , δηλαδή την απόλυτη πλειοψηφία του αριθμού των βουλευτών, η οποία ορίζεται σε 151 βουλευτές, τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διαλύει τη βουλή και προκηρύσσει πρόωρες εκλογές.

Γ)Μετά τη διενέργεια βουλευτικών εκλογών και σε περίπτωση που δεν είναι προφανές ότι το πρώτο σε ψήφους κόμμα μπορεί να σχηματίσει κυβέρνηση που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της βουλής, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει διερευνητική εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό του πρώτου κόμματος. Σε περίπτωση που δεν μπορέσει αυτός να σχηματίσει κυβέρνηση που να συγκεντρώνει την απόλυτη πλειοψηφία της βουλής, επιστρέφει την εντολή στον Πρόεδρο, ο οποίος δίνει στη συνέχεια διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου κόμματος. Εάν και αυτή δεν τελεσφορήσει δίνει εντολή στον αρχηγό του τρίτου κόμματος. Εάν και πάλι δε σχηματιστεί κυβέρνηση, ο Πρόεδρος συγκαλεί συμβούλιο των αρχηγών των κομμάτων που εκλέχθηκαν στη βουλή και εάν πάλι δεν υπάρξει σχηματισμός κυβέρνησης προκηρύσσει πρόωρες εκλογές.

Δ) Σε περίπτωση που ο πρωθυπουργός κρίνει πως υπάρχει σημαντικό εθνικό ζήτημα το οποίο η κυβέρνηση του δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει, επισκέπτεται τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και του ζητά να διαλύσει τη βουλή και να προκηρύξει πρόωρες εκλογές. 

Αναλόγως της αιτίας που προκηρύσσονται οι πρόωρες εκλογές, είτε η απερχόμενη κυβέρνηση συνεχίζει να ασκεί εκτελεστική εξουσία μέχρι τη διενέργεια τους (με εξαίρεση το υπουργείο εσωτερικών το οποίο έχει την ευθύνη διενέργειας των εκλογών, στο οποίο διορίζεται υπηρεσιακός υπουργός), είτε διορίζεται υπηρεσιακή κυβέρνηση, με υπηρεσιακό πρωθυπουργό τον πρόεδρο ενός εκ των τριών ανώτερων δικαστηρίων της χώρας.

• Η Τζίνα Αλεξάκη είναι δικηγόρος Αθηνών