Ο εκδοτικός οίκος Μεταίχμιο προσφέρει στους Έλληνες αναγνώστες, σε εξαιρετικά ποιοτική και γλωσσικά χυμώδη μετάφραση, το πρόσφατο -του 2022- έργο Σύντομη ιστορία της δημοκρατίας του κορυφαίου και πολυμεταφρασμένου πολιτικού επιστήμονα/πολιτειολόγου John Keane.
Του Θανάση Διαμαντόπουλου
Πρόκειται για μια, όπως το λέει και ο τίτλος, περιληπτική ανασκόπηση της ιστορικής διαδρομής (στην πραγματικότητα και της προϊστορίας) του δημοκρατικού πολιτεύματος, της γέννησης, της ανάπτυξης, της ωρίμανσης, αλλά και της αμφισβήτησης τόσο των αξιών όσο και των θεσμών του.
Στο πρώτο μέρος του έργου, τιτλοφορούμενο «Δημοκρατία της συνέλευσης», ο συγγραφέας αναφέρεται ουσιαστικά στην άμεση δημοκρατία, τη δημοκρατία της αυτοπρόσωπης συμμετοχής των κοινωνών στη λήψη των σημαντικών για το σύνολο αποφάσεων, αλλά και στις απαρχές αυτών των συμμετοχικών διεργασιών οι οποίες, όπως αναδεικνύει, πηγαίνουν πολύ πιο πίσω από την ελληνική κλασική αρχαιότητα.
Στο δεύτερο μέρος, τιτλοφορούμενο «Δημοκρατία των εκλογών», έμφαση δίνεται στη νεότερη αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τις διαδικασίες αρχαιρεσιών, όπως όλα αυτά ξεκίνησαν στον ύστερο 18ο αιώνα. (Εν προκειμένω προκαλεί έκπληξη πως -ενώ αναφέρονται οι χρονολογίες κατά τις οποίες δόθηκε δικαίωμα ψήφου στο γυναικείο φύλο σε πολλές πρωτοπόρες δημοκρατίες- δεν αναδεικνύονται παρά μόνο κατά προσέγγιση οι χρονιές όπου ξεκίνησε η αποκληθείσα «καθολική ψήφος», αρχικά για άρρενες μόνο, αλλά με κατάργηση όλων των φραγμών και των προϋποθέσεων που συγκροτούσαν το λεγόμενο «vote censitaire».) Η σχετική παράλειψη μάλιστα είναι ιδιαίτερα ενοχλητική για τον Έλληνα αναγνώστη, δεδομένου του ότι η χώρα μας το 1864 υπήρξε η δεύτερη σε παγκόσμιο επίπεδο χώρα -μετά τη Γαλλία που το είχε κάνει από το 1848 και για την οποία ο Μαρξ έγραψε «η καθολική ψήφος έζησε μόνο για να υπογράψει τη θανατική καταδίκη της»-, όπου δόθηκε τέτοιο δικαίωμα, χωρίς οικονομικές, γαιοκτητικές, φορολογικές ή μορφωτικές προϋποθέσεις, πρόσβασης όλων των αρρένων πολιτών στις κάλπες. Τέλος…
Στο τρίτο μέρος, τιτλοφορούμενο «Δημοκρατία ελέγχου», διερευνώνται οι θεσμικοί φραγμοί, οι περιορισμοί και τα όρια που πλέον στις ώριμες δημοκρατίες τίθενται στους φορείς ή κατόχους της πολιτικής εξουσίας. (Υπάρχει συζήτηση στην πολιτική επιστήμη αν η πολιτική εξουσία ασκείται ή κατέχεται, βλ. Θανάση Διαμαντόπουλου, Τα πολιτικά καθεστώτα, εκδ. Παπαζήση, του ιδίου, Η έννοια της εξουσίας, εκδ. Σάκκουλα). Σημειωτέον, μάλιστα, πως δεν εξετάζονται μόνο οι θεσμικοί φραγμοί, αλλά και οι φραγμοί που τίθενται στην εξουσία από πολιτικά παρεμβαίνοντα κοινωνικά κινήματα, αυθόρμητα ή οργανωμένα, περιστασιακά ή μονίμως δρώντα. Ουσιαστικά, δηλαδή, μελετάται το φαινόμενο που ο συγγραφέας αποκαλεί «minority democracy», παρ’ ημίν δε ο Ευάγγελος Βενιζέλος ονομάζει «μεταπλειοψηφική δημοκρατία»…
Το έργο είναι αναμφίβολα υψηλής ποιότητας, πολύτιμο ως εκ των στοιχείων που εμφανίζει και στα οποία περιλαμβάνεται και η ιστορική ερμηνεία πολλών όρων της δημοκρατίας (πχ, ο όρος «κάλπη»/poll σημαίνει, στο ολλανδικό ή γερμανικό αρχέτυπό του, «κεφαλή», άρα τη δύναμη που διευθύνει και καθοδηγεί).
Ωστόσο…
Το εξαιρετικά φιλόδοξο εγχείρημα που είναι η συμπύκνωση τόσων αιώνων -χιλιετιών στην πραγματικότητα- ιστορίας της λαϊκής συμμετοχής στη λήψη κρίσιμων για το κοινωνικό σύνολο αποφάσεων, γιατί περί αυτού εν προκειμένω πρόκειται, δεν μπορεί παρά να οδηγεί σε μια συχνά αποσπασματική καταγραφή γεγονότων, σε θραύσματα πληροφοριών, μη συνδεόμενων πάντα συνεκτικά μεταξύ τους. Για παράδειγμα, η προσέγγιση του φαινομένου του λαϊκισμού γίνεται μόνο μέσα από τον στρατηγό Χουάν Μανουέλ ντε Ρόσας, μια πολύ σύντομη αναφορά στα γεγονότα του Πολυτεχνείου στην Αθήνα του 1973 ακολουθείται αμέσως από μετάβαση στα γεγονότα του 1970 στο Πανεπιστήμιο του Κεντ Στέιτ (που προκλήθηκαν από τον αμερικανικό βομβαρδισμό της Ινδοκίνας) κοκ…
Στις μεγάλες, πάντως, αρετές του βιβλίου είναι πως, ενώ αποτελεί έναν ύμνο στο πνεύμα, τις αξίες και τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, δεν παραλείπεται -τουλάχιστον δεν παραλείπεται ολοσχερώς, γιατί αγνοείται, πχ, η επιχειρηματολογία του μεγάλου Γάλλου θεωρητικού της Μοναρχίας Σαρλ Μωράς- η αναφορά στο έργο και τις προσεγγίσεις μέσα στη διαδρομή του χρόνου των ιδεολογικών αντιπάλων του δημοκρατικού πολιτεύματος. Για παράδειγμα, στον συγγραφέα του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα Τζέιμς Γκίρλεϊ, σύμφωνα προς τον οποίο «η Δημοκρατία είναι ένας ρουφιάνος με γουρλωτά μάτια και βρομόστομα, ένας μαλλιαρός πληβείος που πέρδεται, φοράει γαλλική κονκάρδα και έχει ματωμένο εγχειρίδιο στη ζώνη»…
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ POLITICAL
