Η έγκριση του ελληνικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ) τη Μεγάλη Τετάρτη δεν ήταν απλώς μια διοικητική πράξη εναρμόνισης με το κοινοτικό δίκαιο. Ήταν, όπως παραδέχονται και στο Υπουργείο Εξωτερικών, μια συντεταγμένη γεωπολιτική κίνηση, η οποία όφειλε να γίνει. Και έγινε. Πλέον, η Αθήνα καλείται να διαχειριστεί την επόμενη μέρα, με μετρημένα βήματα, ισορροπώντας ανάμεσα στην εμπέδωση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων και την ανάγκη διατήρησης ανοιχτών διαύλων με την Τουρκία.

Η πρόσφατη επίσκεψη του Υπουργού Εξωτερικών Γιώργου Γεραπετρίτη στην Κωνσταντινούπολη και το ιδιωτικό δείπνο με τον Χακάν Φιντάν, εντάσσονται σ’ αυτήν ακριβώς τη στρατηγική. Μια στρατηγική αποτροπής της κλιμάκωσης χωρίς πολιτική υποχώρηση, ενίσχυσης του διαλόγου χωρίς αφέλεια.

Το θεσμικό περιτύλιγμα και η πραγματική ατζέντα

Η επόμενη προγραμματισμένη συνάντηση Γεραπετρίτη–Φιντάν είναι στην Αττάλεια (14–15 Μαΐου), στο περιθώριο της Υπουργικής Συνόδου του ΝΑΤΟ. Εκεί, δεν θα συζητηθεί μόνο η ατζέντα Συμμαχίας – είναι σαφές ότι θα επιχειρηθεί και ένα παρασκήνιο καθορισμού ημερομηνίας για το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας–Τουρκίας. Η Αθήνα επιθυμεί να συγκληθεί πριν το καλοκαίρι, καθώς θεωρεί πως μια ενδεχόμενη αναβολή θα ερμηνευθεί ως πάγωμα του διαλόγου – και αυτό είναι κάτι που θέλει να αποφύγει.

Το σκεπτικό του Μεγάρου Μαξίμου είναι σαφές: «όσο περισσότερο συζητούμε, τόσο το καλύτερο», όπως το έθεσε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. Σε μια περίοδο όπου η τουρκική εσωτερική σκηνή βράζει, με αντιπολίτευση και εθνικιστές να πιέζουν τον Ερντογάν για απαντήσεις «επί του πεδίου», η διπλωματική οδός παραμένει το μόνο εργαλείο αποσυμπίεσης.

Η Άγκυρα κρατά την επίσημη ψυχραιμία… για τώρα

Παρά το γεγονός ότι η πρώτη αντίδραση του τουρκικού ΥΠΕΞ στον ΘΧΣ ήταν χαμηλών τόνων, στην Αθήνα δεν υπάρχει αυταπάτη. Η συντονισμένη επίθεση των τουρκικών ΜΜΕ και των κομμάτων της αντιπολίτευσης –που κατηγορούν την κυβέρνηση Ερντογάν ότι «κατάπιε» τον Χάρτη της Σεβίλλης– δείχνει ότι η επίσημη ψυχραιμία δεν προδικάζει και το μέλλον. Στην πραγματικότητα, στην Τουρκία συσσωρεύεται πολιτική πίεση για αντι-κίνηση.

Η ελληνική πλευρά εκτιμά πως η ήπια στάση Φιντάν ήταν αποτέλεσμα και της πρόσφατης επαφής στις Βρυξέλλες, σε συνέχεια της οποίας αποφασίστηκε η επίσκεψη Γεραπετρίτη στην Πόλη. Ο στόχος της κυβέρνησης είναι να μην επιτρέψει την ανάγνωση ότι η έγκριση του ΘΧΣ αποτελεί κάποιο «μονομερές τετελεσμένο» που αποκλείει το διάλογο.

ΘΧΣ: Πυλώνας ή σύγκρουση;

Ο ελληνικός ΘΧΣ, όπως δημοσιοποιήθηκε, δεν περιλαμβάνει λεπτομερή αποτύπωση αιγιαλίτιδας ζώνης ή ΑΟΖ. Κι όμως, στην Άγκυρα εκλήφθηκε ως προανάκρουσμα της επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ., με την αντιπολίτευση να μιλά για «αποδοχή τετελεσμένων». Παρότι δεν πρόκειται για στρατιωτικό ή επιχειρησιακό έγγραφο, το πολιτικό του βάρος είναι σαφώς μεγαλύτερο από το διοικητικό του περιεχόμενο.

Για την Αθήνα, η επιλογή να εγκριθεί πρώτα σε κοινοτικό πλαίσιο ο ΘΧΣ δημιουργεί ένα ισχυρό θεσμικό και νομικό προηγούμενο. Το ΥΠΕΞ, πάντως, γνωρίζει ότι η ισχύς του θα κριθεί στην πράξη: από την εφαρμογή του, την υιοθέτηση των γραμμών βάσης, το κλείσιμο των κόλπων και –φυσικά– τη στάση της Τουρκίας.

Δύο κρίσιμα μέτωπα: Θαλάσσια Πάρκα και Καλώδιο Κρήτης–Κύπρου

Στο επόμενο διάστημα, δύο σημεία μπορεί να λειτουργήσουν ως δοκιμαστικοί σωλήνες της ελληνοτουρκικής έντασης:

1. Η επανέναρξη των εργασιών για την πόντιση του ηλεκτρικού καλωδίου Κρήτης–Κύπρου, σε θαλάσσια περιοχή που αγγίζει το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
2. Η θεσμοθέτηση των Θαλάσσιων Πάρκων, τα οποία παρακολουθεί στενά το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, ενόψει τυχόν προβλημάτων σε περιοχές «ευαίσθητης συνύπαρξης».

Η Αθήνα εμφανίζεται συνειδητά συγκρατημένη στα δύο αυτά θέματα. Όχι για να υποχωρήσει, αλλά για να μην ενεργοποιήσει περιττά ραντάρ έντασης. Παράλληλα, επενδύει στο γεγονός ότι τόσο το καλώδιο όσο και τα Πάρκα έχουν ευρωπαϊκή βαρύτητα και στήριξη, στοιχείο που περιορίζει τα περιθώρια «μονομερούς ενόχλησης» από την τουρκική πλευρά.

Πολύ ωραία — ακολουθεί το Β’ Μέρος του πολιτικού ρεπορτάζ, με έμφαση στις τουρκικές πρωτοβουλίες στην Κύπρο, την προσπάθεια διεθνούς αναβάθμισης του ψευδοκράτους, τις εσωτερικές πιέσεις στον Ερντογάν και το εύθραυστο γεωπολιτικό σκηνικό στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Άγκυρα αντιδρά: Κύπρος, TEKNOFEST και τουρκογενείς ήττες

Ο Ερντογάν επιστρατεύει σύμβολα, εγκαίνια και αντι-διπλωματία μετά τον ΘΧΣ

Μπορεί το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας να επέλεξε να αντιδράσει με χαμηλούς τόνους στον ελληνικό Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (ΘΧΣ), ωστόσο η πραγματική απάντηση της Άγκυρας δεν θα είναι λεκτική. Θα είναι συμβολική και θεσμική – και ήδη προετοιμάζεται σε διάφορα μέτωπα, με επίκεντρο την Κύπρο.

Το Σάββατο 4 Μαΐου, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επισκέπτεται τα Κατεχόμενα, όχι μόνο για να παραστεί στο «TEKNOFEST», τη μεγάλη τουρκική έκθεση τεχνολογίας που για πρώτη φορά πραγματοποιείται εκτός Τουρκίας, αλλά και για να εγκαινιάσει το νέο «προεδρικό μέγαρο» της «ΤΔΒΚ», μαζί με συγκρότημα «κυβερνητικών» κτιρίων. Ένα έργο που κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου με τουρκική χρηματοδότηση, και λειτουργεί πλέον ως σήμα ενσωμάτωσης της κατεχόμενης Κύπρου στον τουρκικό γεωπολιτικό σχεδιασμό.

Η επιλογή του timing δεν είναι τυχαία. Έρχεται λίγες μέρες μετά την έγκριση του ΘΧΣ από την Ελλάδα, την επανεκκίνηση των ενεργειακών κινήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο και την πρωτοφανή διπλωματική ήττα της Τουρκίας σε ένα μέτωπο που η ίδια έχει επενδύσει: τον Οργανισμό Τουρκογενών Κρατών.

Οι τουρκογενείς χώρες στη Λευκωσία – και το διπλωματικό φιάσκο της Άγκυρας

Η απόφαση των τουρκογενών κρατών της Κεντρικής Ασίας (Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Κιργιζία, Τατζικιστάν) να ανοίξουν πρεσβείες στη Λευκωσία και να συνυπογράψουν κοινή δήλωση με την Ε.Ε., στην οποία υιοθετούν τα Ψηφίσματα του ΟΗΕ 541 και 550, ήταν διπλωματικός κόλαφος για την Τουρκία. Οι αναφορές των Ψηφισμάτων αυτών είναι σαφείς: καταδίκη της ανακήρυξης του ψευδοκράτους και απαίτηση αποχώρησης όλων των ξένων στρατευμάτων από την Κύπρο.

Το πλήγμα αυτό ενόχλησε έντονα την τουρκική προεδρία, καθώς αποδόμησε τον αφηγηματικό πυλώνα περί «αδελφών τουρκογενών κρατών». Οι τουρκικές προσπάθειες να μεταστρέψουν το κλίμα, με παρεμβάσεις Φιντάν εκτός δημόσιας σφαίρας, δεν απέδωσαν. Και κάπως έτσι, η Άγκυρα επιστράτευσε τον Συμβολισμό: οργάνωσε τη συνεδρίαση της Αντιπροσωπείας του Συμβουλίου των Πρεσβύτερων του Οργανισμού στις 1–2 Μαΐου στα Κατεχόμενα, σε μια προσπάθεια να μετριαστούν οι εντυπώσεις και να υπενθυμιστεί ότι το ψευδοκράτος υπάρχει.

Η «λύση δύο κρατών» ξανά στο προσκήνιο

Ο Ερντογάν δεν αναμένεται να κινηθεί σε «ήπιους τόνους». Στο TEKNOFEST και στα εγκαίνια του «προεδρικού μεγάρου», θα επαναλάβει με μέγιστη θεσμική ένταση τη θέση για λύση δύο κρατών, επιχειρώντας να τελειώσει κάθε συζήτηση περί ομοσπονδιακής λύσης. Παράλληλα, θα επιτεθεί σε ξένους παράγοντες που υποστηρίζουν την Κυπριακή Δημοκρατία, με κύριους στόχους το Ισραήλ, την Ελλάδα και τις ΗΠΑ.

Η επίσκεψη έχει και εσωτερική στόχευση: να καθησυχάσει τους εθνικιστές και τους κεμαλιστές, που κατηγορούν την κυβέρνησή του ότι υποχωρεί απέναντι στην ελληνική διπλωματία και ότι απέτυχε να απαντήσει στον ΘΧΣ και στην αμυντική αναβάθμιση της Κύπρου.

Η Αθήνα «μετράει» κάθε κίνηση

Στην Αθήνα, οι επιτελείς του ΥΠΕΞ και του ΥΠΕΘΑ παρακολουθούν στενά τόσο τις κινήσεις της Άγκυρας στην Κύπρο όσο και την επικείμενη δημοσιοποίηση του τουρκικού ΘΧΣ – ο οποίος, σύμφωνα με τουρκικές πηγές, έχει ήδη ολοκληρωθεί και θα αποτυπώνει πλήρως τη «Γαλάζια Πατρίδα».

Η ελληνική κυβέρνηση γνωρίζει ότι η έγκριση του ελληνικού ΘΧΣ –που περιλαμβάνει το μέγιστο εύρος των ελληνικών αξιώσεων σε Αιγαίο και Αν. Μεσόγειο– μπορεί να καθιστά πιο δύσκολη μια μελλοντική διαπραγμάτευση, καθώς περιορίζεται η δυνατότητα επίσημης «υποχώρησης» χωρίς πολιτικό κόστος.

Όμως, αυτό ήταν αναγκαίο. Και όπως τονίζουν στο Μαξίμου, η Ελλάδα δεν θα διαπραγματευτεί από θέση ετεροβαρούς αφετηρίας, ούτε θα υποστείλει τα κυριαρχικά της δικαιώματα χάριν «ήρεμων νερών».

Το μεγάλο στοίχημα: η ενεργοποίηση του ΘΧΣ και οι ευθείες γραμμές βάσης

Το επόμενο βήμα, κατά τα αρμόδια υπουργεία, είναι να ξεκινήσει η εμπράγματη εφαρμογή του ΘΧΣ, με την υιοθέτηση των ευθειών γραμμών βάσης και το κλείσιμο των κόλπων που θεμελιώνουν την αιγιαλίτιδα ζώνη των 12 ν.μ. Αν αυτό δεν γίνει, ο ΘΧΣ θα παραμένει μια θεωρητική άσκηση, έστω κι αν είναι εγκεκριμένος από την Κομισιόν.

Το πρόβλημα; Αν η εφαρμογή του ΘΧΣ προχωρήσει πλήρως, θα είναι σχεδόν αδύνατο να παραπεμφθεί η ελληνοτουρκική διαφορά στη Χάγη, χωρίς να ανακύψει πολιτικό και εθνικό κόστος για την Αθήνα. Αν, από την άλλη, δεν εφαρμοστεί εμπράκτως, θα δημιουργηθεί έλλειμμα αξιοπιστίας της χώρας, τόσο έναντι των συμμάχων όσο και έναντι της τουρκικής πλευράς.