Αγώνας για επιβίωση, οικονομική και κοινωνική κρίση, οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που βιώνουμε δραματικά, προκαλούν σύγχυση και ανασφάλεια. Κάτι τελειώνει; Και τί κυοφορείται τόσο επώδυνα;

Απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα δίνει το βιβλίο του Μάκη Ανδρονόπουλου “Sapiens 3 κόντρα στον Μετάνθρωπο- Εγχειρίδιο μετάβασης στην “άλλη εποχή” που κυκλοφορεί από την Ελληνοεκδοτική.

Ποιοι είναι ο Sapiens 3 και ο Μετάνθρωπος του τίτλου; Με την τεχνητή νοημοσύνη να επελαύνει, είναι στο χέρι μας, σε ποιόν νέο άνθρωπο θα εξελιχθούμε;

Είμαστε ως ανθρωπότητα, ως είδος, στο κατώφλι μιας μεγάλης δομικής αλλαγής, αφενός στο επίπεδο του πλανήτη με την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειές της, αφετέρου στο επίπεδο της ίδιας της υπόστασης του ανθρώπου. Οι μεγάλες αλλαγές άλλοτε συντελούνται ακαριαία με μικρές δυνατότητες αντίδρασης, άλλοτε δραματικά αργά έτσι ώστε να μην γίνεται αντιληπτή η αμεσότητα του κινδύνου. Μέσα σε αυτήν τη λογική διαβλέπω τρεις βασικές σημαντικές δυνατότητες για τον άνθρωπο.

Η πρώτη, συμβατική και αισιόδοξη ακολουθεί την πορεία των επιστημονικών εξελίξεων και της ιατρικής που θα δώσουν λύσεις στα καίρια προβλήματα της ανθρωπότητας, βελτιώνοντας και παρατείνοντας τη ζωή, διατηρώντας την λεγόμενη ανθρωπινότητα.

Η δεύτερη, αντισυμβατική μεν, αλλά με υπαρκτή δυναμική, είναι η σταδιακή συνένωση του ανθρώπου με τις μηχανές. Ο Μετάνθρωπος (post-human ή transhuman) είναι ο εκμηχανισμένος άνθρωπος που θα ενσωματώσει μικρο-τσιπ τα οποία θα του επιτρέπουν να αναβαθμίσει αισθητά τις σωματικές και τις διανοητικές του ικανότητες. Θα μπορεί είναι ταυτόχρονα ένας υπερστρατιώτης και μια υπερευφυΐα! Θα είναι cyborg (cybernetic organism – κυβερνητικός οργανισμός). Κανείς δεν μπορεί να ξέρει όμως αν θα «κάψει» το μυαλό ή την ψυχή του, δηλαδή αν θα χάσει την ανθρωπιά του. Η προοπτική του cyborg μπορεί να φθάσει μέχρι το ανατριχιαστικό matrix της ομώνυμης ταινίας, όπου οι άνθρωποι θα ζουν σε εικονικούς κόσμους μέσα σε θερμοκοιτίδες με τα μυαλά τους ενωμένα μέσω ενός βιο-δικτύου.

Προφανώς, λογικά, μπορεί να υπάρξει ο συνδυασμός των δύο αυτών προοπτικών-εκδοχών ή πολλές ενδιάμεσες καταστάσεις που θα διαφέρουν σε ένταση και πολυπλοκότητα.

Η τρίτη εκδοχή είναι η αυτοεξέλιξη του sapiens sapiens, με την έννοια της ενεργοποίησης όλων των δυνατοτήτων του ανθρώπινου εγκεφάλου και σώματος, με διάφορους τρόπους διέγερσης, μηχανικούς, φαρμακευτικούς, αυτοπρογραμματισμού ή με διαλογισμό,δυνατότητες που τώρα ανακαλύπτουν οι νευροεπιστήμες. Αυτός είναι ο Sapiens 3.

Είναι μάλλον πιθανότερο και οι τρεις εκδοχές με όλες τις ενδιάμεσες καταστάσεις να συνυπάρξουν στις μελλοντικές κοινωνίες, μέχρι κάποια από τις τρεις να επιβληθεί.

Γιατί όσο σκρολάρουμε στο κινητό τόσο μπερδευόμαστε; Τί μας εμποδίζει να ξεχωρίσουμε το σημαντικό από το ασήμαντο;

Το κινητό και το διαδίκτυο αποτελούν μια κρίσιμη δομική αλλαγή στις ανθρώπινες κοινωνίες. Άλλαξαν την κοινωνικότητα. Την διεύρυναν και την συρρίκνωσαν ταυτόχρονα. Η αλλαγή αυτή έφερε στο κινητό μας μια αποπροσανατολιστική υπερπληροφόρηση και μεγάλη σύγχυση. Ζούμε στην εποχή του σχετικισμού. Όλα είναι σχετικά. Αυτό μας δυσκολεύει δραματικά στον εντοπισμό του σημαντικού. Η ανθρωπιστική παιδεία και η επιστημοσύνη βοηθάνε να καθαρίσουμε κάπως την ομίχλη…

Όπως γράφετε, το Facebook σήμερα είναι μία «χώρα» με πληθυσμό μεγαλύτερο από την Κίνα και την Ινδία. Γιατί το «κατοικούμε» και αποσυνδεόμαστε από την πραγματική ζωή;

Μα η πραγματική ζωή είναι πολύ δύσκολη για να την αντέξει κανείς και κυρίως πολύ ακριβή. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν τα οικονομικά μέσα να βγαίνουν έξω, να κάνουν ταξίδια, να υπάρχουν όπως στις καλές εποχές. Πόσες οικογένειες έχουν τη δυνατότητα μιας 4ήμερης εκδρομής στο βουνό το χειμώνα; Έτσι, οι περισσότεροι έχουν ως φυγή τα κοινωνικά δίκτυα όπου διατηρούν μια επίφαση κοινωνικότητας και εκτονώνονται κρίνοντας και κατακρίνοντας. Αυτό είναι πολύ χρήσιμο στην εξουσία, αλλά και στο εμπόριο, στην κατανάλωση. Είναι η νέα κατάσταση τουλάχιστον στα αστικά κέντρα.

Κι από την άλλη, αν όντως η επιστήμη έχει απαντήσει σε όσα απασχολούν την ύπαρξή μας, γιατί κάνουν θραύση αστρολόγοι και μάγοι;

Μα ζούμε στην εποχή της μεγάλης αβεβαιότητας. Τα πάντα καταρρέουν, ιδεολογίες και θεσμοί. Επιπλέον βιώσαμε πλανητικά την πανδημία του Covid-19 και τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Ήρθε και ο πόλεμος δίπλα μας και επανέφερε στο προσκήνιο την πυρηνική απειλή. Όλα αυτά έχουν αποσαθρώσει τις ανθρώπινες βεβαιότητες και τις σχέσεις. Μέσα σε αυτό το κλίμα ψάχνουμε να βρούμε τον εαυτό μας, τον άλλο, την ουσία της ζωής που μας διαφεύγει. Έτσι, όσοι το χρειαζόμαστε, πάμε σε μάγισσες και χαρτορίχτρες…

Είμαστε μια κοινωνία που φοβάται τον σωματικό και ψυχικό πόνο; Γιατί τόσα πολλά χάπια;

Μα ναι, το σύστημα προκαλεί άγχος, στρες, ασθένεια. Η δουλειά, η κοινωνική ζωή, ο έρωτας και το σεξ είναι πεδία σκληρού ανταγωνισμού και αναγνώρισης. Ζούμε για τους άλλους. Να μας δούνε, να μας αποδεχθούν, να μας «αγαπήσουν», να τους επιβληθούμε. Έτσι, πολλοί δεν πάνε στους μάγους και στους αστρολόγους, πάνε στον ψυχολόγο, στον ψυχίατρο, στον γκουρού να κάνουν γιόγκα και άλλοι τρέχουν στον μηχανικό διάδρομο στο σπίτι. Κάποιοι άλλοι το ρίχνουν στο αλκοόλ ή στα ναρκωτικά για να πνίξουν την αποτυχία τους. Τα «χάπια της ευτυχίας» είναι μια κάποια λύση που θα έλεγε κι ο ποιητής. Η Γερμανία ετοιμάζεται να νομιμοποιήσει την κάνναβη… Ο κόσμος που ζούμε δεν είναι ευχάριστος…

Όσοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης, μήπως αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο να χαρακτηριστούν «Λουδίτες»; Αναφέρομαι στο κίνημα υφαντουργών τον 19o αιώνα στην Αγγλία,οι οποίοι κατέστρεφαν τις μηχανές γιατί θα έφερναν ανεργία..

Προφανώς μπορεί να χαρακτηριστούν τεχνοφοβικοί και εχθροί της προόδου. Με τους Λουδίτες μου θυμίσατε μια εκπληκτική ταινία με τον σερ Άλεκ Γκίνες το «The Man in the White Suit» του 1951, που ανακαλύπτει ένα νήμα-ύφασμα που δεν λερώνεται, δεν τσαλακώνεται, είναι παντοτινό. Οι βιομήχανοι και τα εργατικά συνδικάτα αντιδρούν γιατί θα έπεφτε η παραγωγή και η κατανάλωση, αλλά και οι θέσεις εργασίας.

Αυτό θα το δούμε σε λίγα χρόνια με την υποκατάσταση του 1/3 των θέσεων εργασίας από την τεχνητή νοημοσύνη. Το σύστημα δεν έχει σκεφτεί πως θα ζουν οι απολυμένοι. Κάποιοι έχουν εισηγηθεί τον robot tax. Αλλά ούτε αυτός είναι λύση. Διότι δεν είναι μόνο το οικονομικό ζήτημα, είναι και το τι θα κάνουν οι άνθρωποι αυτοί στον ελεύθερο χρόνο τους. Σας θυμίζω τη ρήση με τον διάβολο που δεν είχε δουλειά…

Στο βιβλίο σας υποστηρίζετε ότι τη λύση στα σύγχρονα διλήμματα θα δώσει η κοινωνία αν συνασπιστεί και διεκδικήσει σεβασμό και ισονομία. Είστε αισιόδοξος ότι θα πάρει σάρκα και οστά η πρότασή σας;

Είμαι από θέση αισιόδοξος, γιατί αν οπισθοχωρήσω στην απαισιοδοξία, θα με κυριεύσει η κατάθλιψη. Η λογική όμως λέει ότι δεν μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι, η κοινωνία είναι υποταγμένη στην επιβίωση. Όμως, οι καταναγκασμοί, κοινωνικοί, οικονομικοί, κλιματολογικοί, υγειονομικοί και άλλοι διαμορφώνουν ισχυρά υπόγεια ρεύματα μέσα στις κοινωνίες που αργά ή γρήγορα θα βγουν στην επιφάνεια. Τα προβλήματα της ανθρωπότητας είναι τέτοιου μεγέθους που μόνο «μαζί» μπορούμε να τα λύσουμε.