Της Έλενας Καραβασίλη/ Φωτορεπορτάζ Σάββας Αυγητίδης
Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα σημαντικό θησαυρό της πολιτιστικής μας παράδοσης, ο οποίος έμεινε για πολλά χρόνια ανεκμετάλλευτος. Είναι ένα βυζαντινό μοναστήρι πολύ παλιότερο από οποιοδήποτε άλλο της Θεσσαλονίκης. Η Mονή Xορταΐτου ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα- τότε τουλάχιστον έχουμε τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες, σε επιστολή του πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, Νικολάου Γραμματικού- όπως εξηγεί στην Karfitsa ο προϊστάμενος του ναού του Αγίου Παντελεήμονα, π. Νικηφόρος. «Γνωρίζουμε ότι το μοναστήρι αυτό, ήταν βασιλική δωρεά, εκ της ονομασίας του «Σεβασμία Βασιλική Μονή του Χορταϊτου». Την περίοδο του Βυζαντίου τα βουνά που ήταν κοντά στις μεγάλες πόλεις, ήταν μοναστικά κέντρα. Ένα από αυτά ήταν το βουνό του Χορτιάτη, στο οποίο φαίνεται ότι υπήρχαν διάσπαρτα μοναχικά κελιά που είχαν την αναφορά τους στην κεντρική μονή, αυτή του Χορταίτου», εξηγεί ο πάτερ Νικηφόρος.

Στην περίοδο της ακμής του μοναστηρίου, οι μοναχοί υπερέβαιναν τους 200. Λόγω της θέσεώς του και του πλούτου του, δέχθηκε τις επιδρομές των Βουλγάρων, Νορμανδών, Σέρβων και Φράγκων. Το 1204 εκδιώκονται οι ορθόδοξοι μοναχοί και εγκαθίσταται σ’ αυτήν Τάγμα Λατίνων μοναχών μέχρι το 1213 οπότε οι ορθόδοξοι επανέρχονται και η Ι.Μονή γνωρίζει την τελευταία της αναλαμπή έως το 1421. Τότε παραχωρείται από τον Σουλτάνο ως δώρο σε εξωμότη βυζαντινό αξιωματούχο και λίγο αργότερα καταστρέφεται ολοσχερώς από τους Τούρκους. Η Ι.Μονή λόγω της αυτοκρατορικής κτητορίας της είχε και ανάλογα μεγάλη περιουσία στην περιοχή του Χορτιάτη, της Θεσσαλονίκης αλλά και στον ευρύτερο χώρο της Μακεδονίας όπως αυτό διαφαίνεται από σωζόμενα έγγραφα.

«Διαπιστώνεται πως η συγκεκριμένη μονή γνώρισε μεγάλη ακμή για δύο λόγους. Πρώτον γιατί το μοναστήρι αυτό ήταν μετόχι της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος Κωνσταντινουπόλεως και το κύριο έσοδό της ήταν η τροφοδότηση και διαχείριση των υδάτων της πόλης της Θεσσαλονίκης. Επίσης ήταν ο χώρος υποδοχής, διαμονής  αλλά και συζητήσεων μεταξύ των αξιωματούχων που ερχόντουσαν από την Κωνσταντινούπολη», σημειώνει ο π. Νικηφόρος.
«Να γίνει ο χώρος τουριστικά επισκέψιμος»
Ο π. Νικηφόρος υπογραμμίζει ότι, «η Ιερά Μητρόπολη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως έχει κάνει πολύ μεγάλες και φιλότιμες προσπάθειες πρώτα απ’ όλα για να περισωθεί το μοναδικό βυζαντινό μνημείο που υπάρχει σε ολόκληρη την περιφέρεια δυτικής Θεσσαλονίκης, που είναι το παρεκκλήσι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, το οποίο βρισκόταν έξω από τα τείχη της Μονής Χορταίτου». Ο ίδιος συνεχίζει λέγοντας ότι, «πλέον γνωρίζουμε με κάθε βεβαιότητα πως ήταν ο κοιμητηριακός ναός της Μονής. Αυτός ο ναός έχει την αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα να ομοιάζει με ναούς της Κωνσταντινούπολης, κάτι που τον κάνει ιδιαίτερα σημαντικό. Η Μητρόπολη, σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού, κάνει συντονισμένες προσπάθειες για τη συντήρηση αυτού του μνημείου».

Μιλώντας για τη σπουδαιότητα του συγκεκριμένου ναού, ο π. Νικηφόρος εξηγεί ότι, «στο εσωτερικό του, σώζονται υπολείμματα τοιχογραφιών βυζαντινής περιόδου. Σε αυτές διαφαίνεται η βεβήλωσε που έγινε στις αγιογραφίες από τους Τούρκους, που έβγαζαν τα μάτια των αγίων. Γίνεται μία προσπάθεια μαζί με το δήμο Πυλαίας Χορτιάτη, ώστε να αναπλασθεί ολόκληρος ο χώρος και να γίνει τουριστικά επισκέψιμος. Οφείλουμε να προβάλουμε το συγκεκριμένο ναό, αφενός γιατί πρόκειται για την τοπική μας ιστορία και αφετέρου διότι είναι ένα μνημείο του βυζαντινού μας πολιτισμού», καταλήγει.
Οι… «μυστικοί» κώδικες
Ιδιαίτερο ενδιαφέρουν παρουσιάζουν οι χαρτογραφημένοι κώδικες της Μονής Χορταίτου που σώζονται στον Ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου στον Χορτιάτη. «Πρόκειται για μουσικούς κώδικες του 12ου αιώνα και φτάνουν μέχρι τον 16ο αιώνα, οι οποίοι είναι λειτουργικού χαρακτήρα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, καθώς έχουν την παλαιότερη μουσική γραφή από αυτήν που χρησιμοποιείται σήμερα», λέει ο εφημέριος του ενοριακού ναού του Αγίου Γεωργίου, π. Χαράλαμπος. «Η γραφή τους δεν έχει εντοπιστεί ακόμη από τους ερευνητές, που σημαίνει ότι ήταν προγενέστερη αυτής που χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα και είναι διαδεδομένη με τη βυζαντινή μουσική. Συνολικά διασώζονται επτά κώδικες που περιέχουν ευχολόγια. Μέσα σε αυτούς υπάρχει κείμενο (ιατροφιλοσόφημα σπάραγμα) που λέει με ποιον τρόπο πρακτικά μπορεί κάποιος να απαλλαγεί από κάποια ασθένεια ή να επουλώσει κάποιο τραύμα, όπως κάνει σήμερα ο πνευματικός», καταλήγει ο π. Χαράλαμπος.
Συνεργασία περιφέρειας και δήμου
Με στόχο την αστική ανάπλαση του ευρύτερου χώρου των ιερών ναών Μεταμόρφωσης Σωτήρος και Αγίου Γεωργίου στο Χορτιάτη, ο Περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας, Απόστολος Τζιτζικώστας και ο δήμαρχος Πυλαίας – Χορτιάτη, Ιγνάτιος Καϊτεζίδης υπέγραψαν προγραμματική σύμβαση. Στο πλαίσιο της σύμβασης- στην οποία συμμετέχει και το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού- θα πραγματοποιηθούν εργασίες τοπογραφικής αποτύπωσης για τη σύνταξη αρχιτεκτονικών μελετών και λήψη στοιχείων για τη δημιουργία υποβάθρου μελέτης αστικής ανάπλασης του ευρύτερου χώρου των ναών Μεταμόρφωσης Σωτήρος και Αγ. Γεωργίου στο Χορτιάτη.

«Η Περιφέρεια θα παρέχει κάθε αναγκαία υποστήριξη για την εκτέλεση των εργασιών στους δυο ιερούς ναούς, τα συνοδευτικά κτίρια και τον περιβάλλοντα χώρο τους, ώστε να γίνουν όλες οι απαραίτητες μελέτες διάσωσης και αναστήλωσης των συγκεκριμένων μνημείων. Είναι ευθύνη όλων μας να κάνουμε ό,τι είναι δυνατό, προκειμένου να διατηρήσουμε και να κληροδοτήσουμε στις επόμενες γενιές το πλούσιο πολιτιστικό απόθεμα της Κεντρικής Μακεδονίας, σε καλύτερη κατάσταση από αυτή που το παραλάβαμε. Ο δήμος Πυλαίας – Χορτιάτη θα έχει την αμέριστη συμπαράστασή μας στην προσπάθειά του να προστατεύσει τα μνημεία και να τα αναδείξει, μέσω της ανάπλασης που θα μελετηθεί στο πλαίσιο της προγραμματικής σύμβασης», τόνισε ο Περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας Απόστολος Τζιτζικώστας.

Ο δήμαρχος Πυλαίας – Χορτιάτη, Ιγνάτιος Καϊτεζίδης από την πλευρά του υπογράμμισε ότι «έχοντας ήδη την πατριαρχική ευλογία και την επιθυμία του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτη μας και σε συνέχεια του σχεδιασμού του πρώην δημάρχου Χορτιάτη Μιχάλη Γεράνη, προχωρούμε στην αναστήλωση του μνημείου και του περιβάλλοντος χώρου και ελπίζουμε σύντομα να διαμορφώσουμε στην περιοχή του Χορτιάτη μια πανέμορφη πλατεία πολιτισμού, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά».
Ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Βαρνάβας τόνισε ότι, «πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία της περιοχής μας, που χρονολογείται στο 12ο αιώνα, με υπέροχες τοιχογραφίες, που σώζονται. Είναι κοιμητηριακός ναός, κομνήνιος, της μεγάλης μονής των Χορταϊτών και ο οκταγωνικός τρούλος του, είναι εξαιρετικά σπάνιος για ναό της εποχής. Ο αρχαιότερος βυζαντινός ναός της περιοχής μας προκάλεσε το θαυμασμό και το ενδιαφέρον του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, με τον οποίο τον επισκεφθήκαμε στην πρόσφατη παρουσία του στην περιοχή μας», κατέληξε ο Σεβασμιότατος.
Μάθετε περισσότερα για την ιστορία του δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη “ξεφυλλίζοντας” το λεύκωμα του δήμου ΕΔΩ