Ο αυτοτραυματισμός είναι μια συμπεριφορά την οποία μπορεί να εκδηλώσουν άνθρωποι όλων των ηλικιών που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας, ωστόσο η ηλικιακή ομάδα που απασχολεί έντονα αυτό το ζήτημα είναι η εφηβική.
Μιλώντας με την κα. Σπυριδούλα Κώτση, ψυχίατρο παιδιών και εφήβων και επιμελήτρια Α΄ ΕΣΥ στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, αναλύουμε τα αίτια του αυτοτραυματισμού και τους τρόπους με τους οποίους οι γονείς μπορούν να αντιμετωπίσουν τον αυτοτραυματισμό του παιδιού τους.
Αυτοτραυματισμός: Ο ορισμός και τα αίτια που οδηγούν σε αυτόν
Για να κατανοήσουμε τον αυτοτραυματισμό καλύτερα, είναι σημαντικό να εξηγήσουμε τι είναι και ποιοι παράγοντες μπορούν να ευθύνονται γι’ αυτόν. Όπως αναφέρει η κα Κώτση: «ο αυτοτραυματισμός είναι ένας μη υγιής, δυσπροσαρμοστικός μηχανισμός που χρησιμοποιεί κάποιο άτομο για να διαχειριστεί τα επώδυνα συναισθήματα που το κατακλύζουν ή τις καταστάσεις που το αναστατώνουν.
Όταν μιλάμε για αυτοτραυματισμό, αναφερόμαστε στην περίπτωση κάποιου που προκαλεί σκόπιμα μια επιφανειακή βλάβη στο σώμα του, τις περισσότερες περιπτώσεις χωρίς την πρόθεση να πεθάνει. Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, πίσω από αυτή τη συμπεριφορά βρίσκεται η ανάγκη να ανακουφίσει την έντονη συναισθηματική αναστάτωση, να «καλύψει» τον ψυχικό πόνο με μια σωματική αίσθηση ή να διαχειριστεί κάποιο σοβαρό διαπροσωπικό του ζήτημα.
Παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο για αυτοτραυματισμό, είναι το ιστορικό κάποιου ψυχικού τραύματος, η κακοποίηση, σωματική ή σεξουαλική, ο εκφοβισμός στο σχολείο και οι δυσκολίες στις σχέσεις με τα μέλη της οικογένειας και με τους συνομηλίκους. Ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη, το άγχος, η χρήση ουσιών και ορισμένες διαταραχές της προσωπικότητας, συσχετίζονται ισχυρά με τον αυτοτραυματισμό. Η έκθεση σε συμπεριφορές τέτοιες, είτε μέσω φίλων ή συνομηλίκων που αυτοτραυματίζονται, είτε μέσα από το διαδίκτυο, παίζει επίσης σημαντικό ρόλο».
Γιατί και πώς αυτοτραυματίζονται τόσοι έφηβοι;
Αν και οι έρευνες δεν είναι επαρκείς, ο μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός είναι ανησυχητικά υψηλός στους εφήβους. Η κα Κώτση εξηγεί ότι ,από στοιχεία σε διάφορες χώρες προκύπτει ότι ένα ποσοστό μεταξύ 5% έως και 20% των εφήβων έχουν αυτοτραυματιστεί τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους.
«Φαίνεται ότι είναι πιο συχνός στα κορίτσια, αν και τα αγόρια αυτοτραυματίζονται επίσης, ενώ ξεκινά μεταξύ των 12 και 14 χρόνων, που είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από έντονες συναισθηματικές και κοινωνικές αλλαγές».
Ποια είναι τα σημάδια που φανερώνουν πιθανό αυτοτραυματισμό, όμως; Σύμφωνα με την ψυχίατρο, «οι έφηβοι που αυτοτραυματίζονται το κάνουν συνήθως όταν είναι μόνοι και προσέχουν να μη γίνουν αντιληπτοί από τους γύρω. Οι γονείς μπορεί να παρατηρήσουν ανεξήγητα τραύματα ή σημάδια, ειδικά στα χέρια, στα πόδια ή στην κοιλιά, ενώ το έφηβο άτομο μπορεί να μην αποχωρίζεται τα μακρυμάνικα ρούχα, ακόμα και το καλοκαίρι, για να κρύψει τα τραύματα.
Μπορεί να υπάρχουν και συναισθηματικά συμπτώματα, όπως έντονες διακυμάνσεις της διάθεσης, απόσυρση του εφήβου από τις κοινωνικές επαφές και απομόνωση, έντονα πεσμένη διάθεση, άγχος και αλλαγές στη σχολική επίδοση ή γενικότερα αλλαγές στη συμπεριφορά».
Πώς οι γονείς μπορούν να δράσουν άμεσα
Όπως γίνεται αντιληπτό, ο αυτοτραυματισμός ενός εφήβου μπορεί να έχει μεγάλες επιπτώσεις στην υγεία του και να παρατείνει τα αρνητικά συναισθήματα τα οποία τον ωθούν σε αυτό τον μηχανισμό αυτοάμυνας. Γι’ αυτό το λόγο, η κα Κώτση προτρέπει τους γονείς να δράσουν άμεσα σε περίπτωση που αντιληφθούν ότι το παιδί τους αυτοτραυματίζεται: «Είναι βασικό οι γονείς να προσεγγίσουν το παιδί με ψυχραιμία και κατανόηση, χωρίς να το επικρίνουν, και να μην αντιδράσουν τιμωρητικά, γιατί αυτό θα οδηγήσει το παιδί στο να κρύψει ακόμα περισσότερο τη συμπεριφορά και να αισθανθεί πιο απομονωμένο, από ότι ήδη νιώθει. Οι γονείς πρέπει να φερθούν με τρόπο που θα το κάνει να νιώσει ασφάλεια και άνεση, ώστε να ανοιχτεί και να μιλήσει.
Ο αυτοτραυματισμός δεν είναι μια «τυπική» εκδήλωση της εφηβείας και, σε κάθε περίπτωση, να αναζητήσουν συμβουλή και βοήθεια από ψυχίατρο παιδιών και εφήβων ή από ψυχολόγο με εμπειρία στη δουλειά με εφήβους. Εκείνοι μπορούν να κάνουν τη σωστή εκτίμηση της κατάστασης και να προσφέρουν θεραπευτικές λύσεις που είναι αποτελεσματικές για τον αυτοτραυματισμό.
Οι γονείς πρέπει να πάρουν έγκυρη και αξιόπιστη πληροφόρηση για τον αυτοτραυματισμό και να κάνουν τακτικά ανοιχτές, ειλικρινείς συζητήσεις με τα παιδιά τους, ώστε να τους υπενθυμίζουν ότι είναι εκεί για να τα υποστηρίζουν στις δυσκολίες τους. Το ισχυρό και θετικό δίκτυο υποστήριξης είναι βασικό για να μπορέσει κάθε άτομο στην εφηβεία να βρει το δρόμο του και να ξεπεράσει τις προκλήσεις αυτής της τόσο συναρπαστικής, αλλά και δύσκολης φάσης της ζωής του».
