Στον κόσμο των ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων, ο σύγχρονος άνθρωπος βιώνει μια ιδιότυπη αντίφαση: όσο πληθαίνουν τα μέσα επικοινωνίας, τόσο βαθαίνει η αίσθηση της απομόνωσης· όσο διευρύνεται η πρόσβαση στην πληροφορία, τόσο δυσκολεύεται να ανακαλύψει το αληθινό νόημα.
Του Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Φιλοθέου
Μέσα στην περιδίνηση του τεχνικού πολιτισμού, που έχει αναγάγει σε αξία το ωφελιμιστικό και το μετρήσιμο, το βαθύτερο υπαρξιακό περιεχόμενο των Χριστουγέννων κινδυνεύει να συσκοτιστεί. Κι όμως, ίσως ακριβώς αυτή η εποχή να είναι η πιο πρόσφορη για να ξαναφωτιστεί και να αναδειχθεί το ριζοσπαστικό μήνυμα της Γέννησης του Χριστού: το άνοιγμα του Θεού στον άνθρωπο, την ιστορία και τον κόσμο.
Ο τεχνικός πολιτισμός και η συρρίκνωση του προσώπου
Ο τεχνικός πολιτισμός προσφέρει αναμφίβολα σπουδαίες ευεργεσίες. Ο αυτοματισμός, η τεχνητή νοημοσύνη, οι παγκόσμιες δικτυώσεις έχουν απλουστεύσει και διευκολύνει τη ζωή και έχουν αναδιαμορφώσει εκ βάθρων την καθημερινότητα. Ωστόσο, όπως επεσήμανε ο Μάρτιν Χάιντεγκερ ήδη από τον 20ό αιώνα, ο τεχνικός τρόπος σκέψης τείνει να αντιμετωπίζει τον κόσμο και τον άνθρωπο ως «αποθέματα», ως πόρους προς διαχείριση και αξιοποίηση. Έτσι, ο άνθρωπος κινδυνεύει να υποβαθμιστεί σε λειτουργικό ον, απογυμνωμένο από μυστήριο, βάθος και υπαρξιακή προοπτική.
Η εξέλιξη αυτή συνοδεύεται από μια σταδιακή περιθωριοποίηση των ανθρωπιστικών επιστημών. Σε μια κοινωνία που μετρά την αξία σχεδόν αποκλειστικά με όρους παραγωγικότητας και τεχνοκρατικής αποτελεσματικότητας, η θεολογία, η φιλοσοφία, η λογοτεχνία και η ιστορία συχνά θεωρούνται μη «χρήσιμες». Κι όμως, ακριβώς αυτές οι επιστήμες είναι ο χώρος όπου ο άνθρωπος μαθαίνει να νοηματοδοτεί την ύπαρξή του και να στοχάζεται πάνω σε όσα δεν χωρούν σε μετρήσεις: την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την αγάπη, τον πόνο, τον θάνατο, τον Θεό.
Οι ανθρωπιστικές επιστήμες δεν περιορίζονται στην παροχή επαγγελματικών δεξιοτήτων· οικοδομούν την ικανότητα του ανθρώπου να νοηματοδοτεί τον κόσμο. Στο πλαίσιο αυτό, τα Χριστούγεννα – ως εορτή της Σάρκωσης – λειτουργούν ως πηγή νοήματος που αντισταθμίζει τη μονόπλευρη τεχνική αντίληψη. Υπενθυμίζουν ότι η ιστορία δεν είναι ουδέτερη μηχανική διαδικασία, αλλά τόπος συνάντησης του Θεού με τον άνθρωποꞏ ότι ο κόσμος δεν είναι απλώς αντικείμενο προς εκμετάλλευση, αλλά μυστήριο, που καλεί σε κατανόηση και αγάπη.
Ο σύγχρονος άνθρωπος, παρά την πληθώρα μέσων που διαθέτει, αναζητά απεγνωσμένα έναν άξονα σταθερότητας. Ο τεχνικός πολιτισμός μπορεί να προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες, αλλά δεν μπορεί να απαντήσει στο θεμελιώδες ερώτημα του «γιατί υπάρχουμε». Αυτό το έργο ανέλαβαν διαχρονικά οι ανθρωπιστικές και θεολογικές προσεγγίσεις.
Όταν ο άνθρωπος ξεχνά το νόημα, ξεχνά τον εαυτό του. Γι’ αυτό και τα Χριστούγεννα δεν είναι απλώς μια παράδοση που πρέπει να διατηρηθεί, αλλά μια ευκαιρία να θυμηθούμε ότι το ανθρώπινο είναι πολύτιμο, ότι το πρόσωπο είναι αδιαπραγμάτευτο, ότι η ζωή κρύβει μυστήριο, ότι η σχέση έχει προτεραιότητα έναντι της χρήσης. Δεν είναι τυχαίο ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος υπογράμμιζε πως «το μεγαλύτερο των όλων είναι ο άνθρωπος». Η Χριστιανική παράδοση ποτέ δεν είδε τον άνθρωπο ως βιολογικό μηχανισμό, αλλά ως πρόσωπο με ανεκτίμητη αξία. Και ακριβώς γι’ αυτό, τα Χριστούγεννα αποκτούν σήμερα έναν ιδιαίτερο λόγο ύπαρξης: υπενθυμίζουν ότι μέσα στην τεχνική περιδίνηση, το φως της Γέννησης, παραμένει άξονας νοήματος και ελπίδας.
Η Σάρκωση ως άνοιγμα και πρόσληψη του ανθρώπου
Για τους Πατέρες της Εκκλησίας, η Γέννηση του Χριστού δεν είναι ένα τρυφερό θρησκευτικό στιγμιότυπο, αλλά μια κοσμογονική τομή στην ιστορία του κόσμου και του ανθρώπουꞏ ένα γεγονός παράδοξο και ασύλληπτο: ο άναρχος Λόγος του Θεού «σαρκούται», προσλαμβάνει ολόκληρη την ανθρώπινη φύση και μαζί της την ιστορία, την ύλη, τον πόνο και την αγωνία του κόσμου.
Ο άγιος Αθανάσιος ο Μέγας συνοψίζει το μυστήριο αυτό σε μία φράση που διατρέχει τους αιώνες: «Ο Θεός έγινε άνθρωπος, ώστε εμείς να θεοποιηθούμε». Η Σάρκωση είναι το μέγιστο άνοιγμα του Θεού: δεν παραμένει κλεισμένος στη δόξα Του, αλλά «κατέρχεται» για να ανυψώσει τον άνθρωπο. Η γλώσσα των Πατέρων δεν είναι απλώς ποιητική· είναι βαθιά αντι-μηδενιστική. Αρνείται να δει τον κόσμο ως κενό και αδιάφορο και τον άνθρωπο απλώς ως βιολογικό μηχανισμό.
Στον τεχνοκρατούμενο πολιτισμό μας, όπου ο άνθρωπος συχνά αισθάνεται ελαχιστοποιημένος, η Σάρκωση του Θεού λειτουργεί ως συγκλονιστική υπενθύμιση ότι το σώμα, η ύλη, η καθημερινότητα, έχουν απεριόριστη αξία. Στον κόσμο της τεχνολογικής απομυθοποίησης, η Ενανθρώπηση επαναφέρει το θαύμα στο κέντρο της ύπαρξης. Ο αοίδιμος καθηγητής Θεολογίας Χρυσόστομος Σταμούλης, τόνιζε ότι η Σάρκωση δεν είναι κίνηση εξουσίας, αλλά ερωτική κίνηση κοινωνίας. Ο Θεός δεν κρύβεται στον ουρανό· σκύβει και εισέρχεται στον ανθρώπινο χώρο, στον πόνο, στη φτώχεια, στην εγκατάλειψη. Ονόμαζε, μάλιστα, την Ενανθρώπηση «θέωση της καθημερινότητας», ανακάλυψη, δηλαδή, ότι ο Θεός βρίσκεται μέσα στο απλό, στο ασήμαντο, στο ευάλωτο. Και αυτή η θεώρηση είναι εξαιρετικά ελπιδοφόρα σε μια εποχή όπου ο άνθρωπος αισθάνεται κατακερματισμένος και απρόσωπος.
Η Σάρκωση ως αποκατάσταση του ανθρωπίνου
Στο σημερινό περιβάλλον όπου η έννοια της κοινότητας συχνά θρυμματίζεται και ο άνθρωπος βιώνει την απομόνωση, η Σάρκωση δεν προσφέρει απλώς ένα θεολογικό μήνυμα, αλλά αποτελεί ένα ανθρωπολογικό θεραπευτικό πρόταγμα: ο Θεός δεν σώζει τον άνθρωπο «από μακριά», αλλά μέσα από την πιο ριζική ταύτιση με την ανθρώπινη ύπαρξη. Η σωτηρία, επομένως, δεν είναι απόδραση από τον κόσμο, αλλά μεταμόρφωση του κόσμου εκ των έσω.
Ο Θεός ενδύεται την ύλη για να δείξει ότι είναι αγαπημένη και ιερή. Γεννιέται σε μια φάτνη για να φανερώσει ότι κανένας χώρος δεν είναι ανάξιος της παρουσίας Του, ότι ολόκληρος ο κόσμος μπορεί να μεταμορφωθεί σε χώρο Θεότητας. Έρχεται ως παιδί για να αποκαλύψει ότι η ανθρώπινη ευθραυστότητα δεν είναι ντροπή ή αδυναμία αλλά δυνατότητα σχέσης και πρόσκληση σε κοινωνία.
Απέναντι σε μια τεχνολογική κουλτούρα που συχνά εξιδανικεύει την αθανασία, την απόδοση και την τέλεια λειτουργικότητα, η ενανθρώπηση αναδεικνύει την αξία του ευάλωτου. Το Χριστιανικό μήνυμα δεν είναι τελειοθηρικό· είναι ερωτικό και σχεσιακό: «Ο Θεός γίνεται άνθρωπος για να γίνει ο άνθρωπος Θεός». Η Σάρκωση δεν είναι κίνηση εξουσίας, αλλά κίνηση αγάπης· δεν είναι επιβολή, αλλά πρόσληψη· δεν είναι απομάκρυνση από τον κόσμο, αλλά βαθιά είσοδος σε αυτόν.
Το αληθινό νόημα των Χριστουγέννων σήμερα
Μέσα στο γρήγορο, αγχώδες και συχνά απάνθρωπο περιβάλλον του τεχνικού πολιτισμού, τα Χριστούγεννα δεν είναι μια ρομαντική φυγή από την πραγματικότητα ή απλώς μια εθιμική ανάπαυλα. Είναι η υπενθύμιση ότι η πραγματικότητα μπορεί να θεραπευτείꞏ ότι ο κόσμος έχει βάθος και κρύβει μυστήριοꞏ ότι η ιστορία έχει νόημα.
Το αληθινό μήνυμά τους σήμερα είναι μια πρόκληση:
– να ξαναδούμε τον άλλον όχι ως αντικείμενο, αλλά ως πρόσωπο
– να θυμηθούμε ότι η ζωή δεν μετριέται μόνο με επιτυχίες, αλλά με σχέσεις
– να ανακαλύψουμε ότι ο Θεός δεν παραμένει μακρινός και απρόσιτος, αλλά έχει ήδη ανοίξει την αγκαλιά Του στον κόσμο.
Σε μια εποχή όπου ο άνθρωπος, απομαγευμένος, ζητά απεγνωσμένα νόημα, η Ενανθρώπηση προσφέρει ακριβώς αυτό που λείπει: την αποκατάσταση του θαύματος της ύπαρξης. Και αυτό –ίσως περισσότερο από οτιδήποτε άλλο– είναι το ακριβές και ανεξάντλητο νόημα των Χριστουγέννων.
