Η Χρυσή Πύλη της Θεσσαλονίκης ήταν θριαμβική, αψιδωτή κατασκευή της ρωμαϊκής εποχής (1ος – 2ος αι. μ.Χ.) και βρισκόταν στη σημερινή Πλατεία Δημοκρατίας.
Στα λατινικά ονομαζόταν Porta Aurea (χρυσή πύλη), ενώ κατά την οθωμανική περίοδο έγινε γνωστή ως Πύλη του Βαρδαρίου ή Πύλη του Αξιού από τον ομώνυμο ποταμό στην τοποθεσία του οποίου οδηγούσε.
Ήταν η κεντρική πύλη των τειχών της Θεσσαλονίκης κατά την ρωμαϊκή, βυζαντινή, και οθωμανική περίοδο έως και το μεγαλύτερο τμήμα του 19ου αιώνα. Τα τείχη της Θεσσαλονίκης διέθεταν πλήθος πυλών, εκ των οποίων οι 4 μεγάλες ήταν η Χρυσή και η Ληταία στα δυτικά, και η Κασσανδρεωτική και η Νέα Χρυσή στα ανατολικά.
Από εδώ ξεκινούσε η κύρια οδική αρτηρία της Θεσσαλονίκης, η ρωμαϊκή Decumanus Maximus και η μετέπειτα «Μέση Οδός» ή «Λεωφόρος» των βυζαντινών, που αντιστοιχεί στην σύγχρονη Εγνατία της πόλης, η οποία περνούσε κάτω από την αψίδα του Γαλερίου, καταλήγοντας στο άλλο άκρο της Θεσσαλονίκης, στην Κασσανδρεωτική πύλη. (Η αρχαία Εγνατία δεν περνούσε μέσα από την πόλη, αλλά λίγο βορειότερα). Από την πύλη αυτή περνούσαν και οι επίσημοι, αυτοκράτορες και αξιωματούχοι, ενώ αντίστοιχη Χρυσή Πύλη υπήρχε και στην Κωνσταντινούπολη.
Έξω από τη Χρυσή Πύλη κατά τη βυζαντινή περίοδο εορτάζονταν τα Δημήτρια, η σημαντικότερη γιορτή-εμποροπανήγυρη της πόλης, που πραγματοποιούνταν κατά τις ημέρες του εορτασμού της μνήμης του πολιούχου της Θεσσαλονίκης, Αγίου Δημητρίου.
Ιστορικές αναφορές της Χρυσής Πύλης υπάρχουν από τον Ιωάννη Καμινάτη, στο χρονικό του για την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς το 904, από τον Ευστάθιο Θεσσαλονίκη, στην ιστορία του για την Νορμανδική άλωση της πόλης, στην Ελληνική Πατρολογία, όπου αναφέρεται η πύλη ως τόπος εκτέλεσης του Νέστορα, του φίλου του Αγίου Δημητρίου, από τους ρωμαίους, κ.α.
Η Χρυσή Πύλη κατεδαφίστηκε το 1874 από τις οθωμανικές αρχές για την διάνοιξη επιπλέον χώρου για την είσοδο στην πόλη.
Πηγή: fb group «Ακρόπολη – Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης και όχι μόνο»
