Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που οι μητέρες έβγαιναν στα μπαλκόνια για να φωνάξουν τα «βλαστάρια» τους είτε για να επιστρέψουν από το παιχνίδι για το μεσημεριανό φαγητό, είτε για τον βραδινό ύπνο γιατί πήγε αργά.
Του Λευτέρη Ζαβλιάρη
Τα παιδιά πλέον σε ελάχιστες περιπτώσεις θα βγουν έξω από το σπίτι για παιχνίδι με τους φίλους τους, αφού η συντριπτική πλειοψηφία παραμένει στην ασφάλεια του σπιτιού του κρατώντας ένα τάμπλετ ή ένα smartphone, με τον γονιό να παραμένει ήσυχος ότι το παιδί του παραμένει μακριά από τους κινδύνους που ελλοχεύουν όταν βρίσκεται εκτός της οικογενειακής εστίας. Είναι όμως έτσι; Όπως δείχνουν τα στοιχεία, ένα παιδί μπορεί να βρίσκεται σωματικά εντός του σπιτιού όταν απασχολείται στον υπολογιστή ή σε μια «έξυπνη» συσκευή, όμως ο γονέας δεν είναι σε θέση να γνωρίζει που βρίσκεται πνευματικά. Και αν αυτό δεν ακούγεται ανησυχητικό, τότε σίγουρα είναι το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων γονέων δεν γνωρίζει πως οι κίνδυνοι που μπορεί να απειλούν το παιδί σε μια ανεξέλεγκτη περιήγηση στο διαδίκτυο, είναι ισάξιοι αν όχι μεγαλύτεροι από το να έβγαινε απλά έξω για παιχνίδι. Γιατί μπορεί να μην κινδυνεύει από «τα ναρκωτικά», που ήταν ο φόβος και ο τρόμος των γονέων τις παλαιότερες δεκαετίες, όμως χωρίς να του το απαγορεύει κανένας, ένας ανήλικος μπορεί να παίξει το χαρτζιλίκι του σε διαδικτυακό στοίχημα, καζίνο και οποιοδήποτε είδος τζόγου, να δει διάφορα είδη πορνό, να διαπομπεύσει ή να διαπομπευθεί από συμμαθητές του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή ακόμα χειρότερα, να έρθει σε επαφή με επιτηδείους που βρίσκονται στον κυβερνοχώρο προκειμένου να «αλιεύσουν» ανήλικα θύματα για οποιονδήποτε σκοπό. Μέσα σ’ όλα αυτά, το παιδί μπορεί να μην κινδυνεύει από εξαρτήσεις όπως τα ναρκωτικά, το τσιγάρο ή το αλκοόλ παραμένοντας στο σπίτι, ωστόσο το ίδιο το διαδίκτυο αποτελεί πλέον τη νέα εξάρτηση, που όπως εξηγούν οι ειδικοί είναι εξαιρετικά δύσκολο να θεραπευθεί.
Δυσκολεύονται να βάλουν όρια

Η Ελισάβετ Σιμουλίδου είναι εκπαιδευτικός, ψυχολόγος και υπεύθυνη του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Για του περισσότερους γονείς ο Συμβουλευτικός Σταθμός λειτουργεί και ως «Σταθμός Πρώτων Βοηθειών», όταν αντιληφθούν ότι κάτι δεν πάει καλά με το παιδί τους όσον αφορά τη χρήση του διαδικτύου. Όπως εξηγεί η ίδια στην Karfitsa, «από τα αιτήματα που δεχόμαστε το 20% έχει να κάνει με αιτήματα γονέων για υπερβολική και κακή χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά. Από αυτό το 20% το 10,5 % είναι η υπερβολική χρήση, που σημαίνει πάρα πολλές ώρες στον υπολογιστή, από έξι μέχρι οκτώ με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται κάτι τέτοιο. Ένα περίπου 4,5% έχει να κάνει με κακή χρήση σε υπολογιστή σε επίπεδο εξάρτησης», τονίζει η κ. Σιμουλίδου. Όπως έχουν διαπιστώσει οι άνθρωποι του Συμβουλευτικού Σταθμού, το παιδί σε αυτήν την περίπτωση αισθάνεται ότι δε θα αντέξει εάν δεν συνδεθεί και νιώθει ότι κάτι του λείπει, απομονώνεται από φίλους, κάνει απουσίες από το σχολείο γιατί έπαιζε μέχρι αργά και δεν μπορεί να ξυπνήσει. «Ένα 3,5% των περιπτώσεων αφορά τον σχολικό εκφοβισμό, το λεγόμενο cyber bullying, που έχει να κάνει με σεξουαλική παρενόχληση, χρήση φωτογραφιών για εκβιασμό, νεαρά παιδιά που φωτογραφίζουν σημεία του σώματος τους, τα στέλνουν σε φίλους και μετά όλα αυτά διαρρέουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την κοινωνική απομόνωση των μαθητών και την γελοιοποίηση», επισημαίνει η Ελισάβετ Σιμουλίδου.
Όπως αναφέρει μάλιστα υπάρχει και ένα πολύ μικρό ποσοστό ευτυχώς που αγγίζει το 1,5% και αφορά το λεγόμενο «grooming». «Πρόκειται για την περίπτωση όπου ενήλικος υποκρίνεται ότι είναι συνομήλικος μιας μαθήτριας με σκοπό να την προσελκύσει σε συνάντηση στον πραγματικό και όχι στον ψηφιακό κόσμο», σημειώνει η υπεύθυνη του Συμβουλευτικού Σταθμού, λέγοντας μάλιστα ότι  υπήρξε μια τέτοια περίπτωση όπου κινητοποιήθηκε η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος.
«Οι γονείς δυσκολεύονται να οριοθετήσουν τη χρήση. Τα περιστατικά αυτά αφορούν σε μεγάλο βαθμό οικογένειες που υπάρχει δυσκολία στην επικοινωνία και το μέσο είναι φυγή από την πραγματικότητα», εξηγεί η κ. Σιμουλίδου, προσθέτοντας ότι το προφίλ των παιδιών που αντιμετωπίζουν προβλήματα όσον αφορά τη χρήση του διαδικτύου, έχουν συνήθως ανεπαρκείς κοινωνικές δεξιότητες που τα οδηγεί στα social media, ενώ εξίσου ευάλωτα είναι τα υπερκινητικά παιδιά ή τα παιδιά με έλλειψη προσοχής.
Τα βρήκαν μπροστά τους

Ένα από τα βασικά προβλήματα που έχουν οι γονείς όταν τα παιδιά τους έχουν «μπλεξίματα» όσον αφορά τη χρήση του διαδικτύου είναι ότι δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν αφού δεν είναι γνώστες του αντικειμένου. «Οι γονείς ή καλύτερα οι ενήλικες κάποιων περασμένων  γενεών δεν έχουν ζήσει από την ώρα που γεννήθηκαν την ψηφιακή επανάσταση όπως την έχουν ζήσει τα παιδιά τους. Η φιλοσοφία  της ψηφιακή ζωής ήρθε αργότερα στη ζωή τους. Άρα η κουλτούρα, η γλώσσα, η εκπαίδευση, η επικοινωνία και οι σχέσεις μέσα στην ψηφιακή εποχή ήταν κάτι στο οποίο “μετανάστευσαν”, είναι κάτι το οποίο προέκυψε κατά τη διάρκεια της ζωής τους», εξηγεί η Σπυριδούλα Κώτση, επιμελήτρια της Β’ ΕΣΥ Μονάδας Εφήβων του ΑΧΕΠΑ, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων.
Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με την κ. Κώτση, τα παιδιά ζουν μέσα σε αυτό. «Ζουν την κουλτούρα και αυτόν τον τρόπο διασκέδασης και αλληλεπίδρασης από την ώρα που γεννιούνται», αναφέρει χαρακτηριστικά, την ώρα που ο ενήλικας μπορεί να τα μάθει όλα αυτά από τα παιδιά του, τη δουλειά του ή από την επαφή με άλλους ενήλικες αλλά χωρίς να έχει διαμορφώσει την προσωπικότητα του μέσα από αυτό όπως τα παιδιά του.
Όπως εξηγεί στην Karfitsa η κ. Κώτση, ο τρόπος για παράδειγμα που κάποιος θα διώξει την ανία ή την πλήξη του είναι τελείως διαφορετικός σε σχέση με το παρελθόν. «Παλαιότερα τα παιδιά έπρεπε να έχουν παιχνίδια για να απασχοληθούν, ή άλλα παιδιά για να επικοινωνήσουν. Σήμερα είναι κάτι τελείως διαφορετικό, τα παιδιά θα πάρουν ένα τάμπλετ θα μπουν στο διαδίκτυο και από μικρή ηλικία θα έχουν πρόσβαση σε αυτές τις ανάγκες», καταλήγει η εξειδικευμένη ψυχίατρος.
Οι μαθητές ξεπερνούν τον δάσκαλο

Ο Ζαχαρίας Μανουσαρίδης είναι σχολικός σύμβουλος των καθηγητών του μαθήματος της πληροφορικής. Όπως παραδέχθηκε σε εισήγηση του ο ίδιος σε ημερίδα που διοργάνωσε ο συμβουλευτικός σταθμός, ο ίδιος ο γιος του παραλίγο να πέσει θύμα εξαπάτησης στο διαδίκτυο και όχι σαν ανήλικος αλλά σαν φοιτητής όταν προσπαθούσε να ενοικιάσει σπίτι στο εξωτερικό. Σε αυτήν την περίπτωση βρισκόταν ο ίδιος δίπλα του ώστε να αντιληφθεί την απάτη και να προστατέψει το γιο του. Όμως, όπως παραδέχεται ο ίδιος στην Karfitsa ούτε αυτός όπως και οι συνάδελφοι του είναι σε θέση να τα γνωρίζουν όλα αν και η πληροφορική και το διαδίκτυο είναι το επιστημονικό τους αντικείμενο.  «Η νεολαία είναι πολύ πιο εξοικειωμένη με πράγματα τα οποία οι ενήλικες δεν μπορούν να φανταστούν ότι τα γνωρίζουν. Για παράδειγμα αντιμετωπίζουμε ένα φαινόμενο, όπου παλιότερα πηγαίναμε στο σχολείο για να μάθουμε. Τώρα πολλά παιδιά έρχονται γνωρίζοντας πράγματα τα οποία χρησιμοποιούν καλύτερα από ό,τι το σχολείο τους τα προσφέρει», λέει ο σύμβουλος πληροφορικής.  Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι όταν υπάρχουν περιπτώσεις που έχουν να κάνουν με τη σχέση των νέων και κοινωνικών δικτύων. «Τα κοινωνικά δίκτυα διδάσκονται στο σχολείο σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα με έναν συγκεκριμένο σκοπό. Από εκεί και πέρα δεν κάνουμε εμβάθυνση. Παρ’ όλα αυτά τα παιδιά όταν ξεκινάει αυτό το μάθημα όπως με έχουν πληροφορήσει οι συνάδελφοι αρχίζουν και ρωτούν πράγματα που είναι πολύ λεπτομερή. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι είναι ήδη γνώστες του αντικειμένου πολλές φορές καλύτερα και από τον ίδιο τον εκπαιδευτικό», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Μανουσαρίδης.
Προστατεύονται μόνο οι μικροί
Στο ερώτημα εάν τελικά μπορούν οι γονείς να προστατέψουν τα παιδιά τους από τους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο ο Ζαχαρίας Μανουσαρίδης απαντά ότι «τα τεχνικά μέσα που έχουμε, βοηθούν να προστατευθούν μόνο τα μικρά παιδιά». Όπως εξηγεί ο ίδιος, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι  η τεχνολογία εξελίσσεται συνεχώς, ο μέσος γονιός δεν έχει την ευχέρεια να παρακολουθήσει την εξέλιξη της γιατί έχει διάφορες ασχολίες, όπως η βιοποριστική εργασία του. «Συνεχώς τα πράγματα εξελίσσονται και γίνονται πιο γρήγορα και πιο εύκολα με αποτέλεσμα όλα αυτά τα εργαλεία που είναι ελεύθερα προς διάθεση για να τα χρησιμοποιήσει ο καθένας μπορούν ανά πάσα στιγμή από κάποιον που δεν έχει τη σωστή παιδία να χρησιμοποιηθούν με λάθος αποτέλεσμα», σημειώνει ο κ. Μανουσαρίδης.
Σύμφωνα με τον ίδιο την εποχή του διαδικτύου όλα είναι πια γρήγορα και εύκολα προσβάσιμα. «Κανείς δεν μπορεί να απαγορεύσει τη χρήση των εργαλείων παρά μόνο μέσω συζήτησης  να δώσει στα παιδιά ο γονιός να καταλάβουν τι είναι σωστό και τι λάθος. Τα εργαλεία είναι εκεί για να μας διευκολύνουν τη ζωή, αλλά τα παιδιά πρέπει να καταλάβουν ότι κάποια πράγματα είναι λάθος και δεν πρέπει να τα κάνουμε», εξηγεί ο κ. Μανουσαρίδης.
Σύμφωνα με τον εξειδικευμένο σύμβουλο πληροφορικής, η υπερβολική χρήση του διαδικτύου φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που περιμένουμε όπως σε κάθε τι που μπορεί να χρησιμοποιείται υπερβολικά. «Τι σημαίνει αυτό; Ναι να παίξει το παιδί γιατί τα παιχνίδια είναι γλυκά και τα έχει μπροστά του, αλλά να παίξει μια συγκεκριμένη ώρα. Γιατί εάν το παιδί σταματήσει να ασχολείται με το οτιδήποτε και γίνει αυτοσκοπός του να κερδίζει και να σκορπάει δέκα και δεκαπέντε ώρες τότε μιλάμε για τον εθισμό», καταλήγει ο κ. Μανουσαρίδης.