Η εξέλιξη της τεχνολογίας, ειδικά τα τελευταία χρόνια, κάνει άλματα σε τομείς και ανοίγει ένα τεράστιο παράθυρο σε έναν κόσμο που μοιάζει με ταινία επιστημονικής φαντασίας.

Για παράδειγμα η τεχνητή νοημοσύνη λαμβάνει μεγάλη προσοχή καθώς τα επιτεύγματα της είναι εντυπωσιακά. Η συνεχόμενη διείσδυση και η πρόοδος της τεχνολογίας σε διάφορους κλάδους προέρχεται από την επιμονή της ανθρωπότητας στην καινοτομία και την προσπάθεια για τη βελτίωση του κόσμου.

Τι συμβαίνει όμως όταν δυο κόσμοι εκείνος της πίστης και εκείνος της τεχνολογίας προσπαθούν να βρουν κοινό κώδικα; To νέο ντοκιμαντέρ της Νικόλ Αλεξανδροπούλου «In the image of human» παρατηρεί τους προβληματισμούς της Ορθοδοξίας σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη, τον διάλογο και τις διαμάχες που αυτός εγείρει, και την προσπάθεια να απαντηθούν τα πιο βασικά ζητήματα που προκύπτουν από την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης.

Η έρευνα του ντοκιμαντέρ βασίζεται στο ερευνητικό πρόγραμμα Science and Orthodoxy around the World – SOW του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών που πραγματοποιείται από το 2016 με επικεφαλής τον Ευθύμιο Νικολαΐδη. Λίγο πριν προβληθεί το ντοκιμαντέρ στις αίθουσες του 26ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης η Νικόλ Αλεξανδροπούλου και ο Ευθύμιος Νικολαΐδης μίλησαν τον Karfitsa.

Νικόλ Αλεξανδροπούλου: Ήταν μια πρόκληση να μπω σε θέματα θρησκευτικά και επιστημονικά πιο βαθιά

Τι χαρακτήρα έχει το ντοκιμαντέρ; Τι μας μαθαίνει;

Το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί την στάση της Ορθόδοξης Πίστης απέναντι στην αναπτυσσόμενη βιομηχανία τεχνητής νοημοσύνης οι οποία φέρνει ευκαιρίες και προκλήσεις και δημιουργεί μεγάλο αντίκτυπο στην παγκόσμια κοινότητα.

Μέσα από το ντοκιμαντέρ βλέπουμε ότι η στάση της Ορθοδοξίας μπορεί να ποικίλλει, ανάλογα ακόμα και με τις απόψεις των ηγουμένων της εκκλησίας. Κάποιες πτυχές της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να είναι αποδεκτές. Ωστόσο, κάποιες εκκλησιαστικές αρχές μπορεί να τίθενται υπό αμφισβήτηση, όπως η αυτονομία του ανθρώπου έναντι της τεχνητής νοημοσύνης ή η πιθανή ηθική διάσταση της χρήσης της. Συνολικά, η στάση της Ορθόδοξης Πίστης απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα θέμα που έχει μπει υπό συζήτηση. Ο αρχιεπίσκοπος Ελπιδοφόρος βέβαια σε ένα σημείο του ντοκιμαντέρ λέει: «Εκεί που σταματάει η επιστήμη ξεκινάει η πίστη».

Γιατί επιλέξατε να γυρίσετε το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ;

Αρχικά μου ζητήθηκε η δημιουργία του ντοκιμαντέρ, στο πλαίσιο ενός μεγάλου ​ ερευνητικού προγράμματος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών που αφορούσε όλες τις πτυχές των σχέσεων μεταξύ επιστημών και ορθόδοξου χριστιανισμού. Συζητήσαμε και το 2021 καταλήξαμε να εξειδικεύσουμε στην ΤΝ. Πραγματικά πολύ λίγοι άνθρωποι γνώριζαν έστω τι σημαίνει εκείνη την περίοδο. Το ίδιο και εγώ.

Ήταν μια πρόκληση να μπω σε θέματα θρησκευτικά και επιστημονικά πιο βαθιά. Και προχώρησα. Κατόπιν η επόμενη πρόκληση ήταν να είναι ελκυστικό από καλλιτεχνική άποψη. Ελπίζω να το πέτυχα.

Στην έρευνα που κάνατε για το ντοκιμαντέρ εντοπίσατε κάτι που δεν περιμένατε, που σας ξάφνιασε; Κάποια δήλωση συνεντευξιαζόμενου που κρατάτε;

Κρατάω δύο δηλώσεις. Η μία του Δρ. Μιχάλη Μπλέτσα, Διευθυντής του-Media Lab στο ΜΙΤ στην Βοστόνη, ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη βασίζεται στο Αξιακό σύστημα των Ανθρώπων. Με ό,τι συμβαίνει παγκόσμια σε όλα τα μέτωπα, – πόλεμοι, ανθρώπινα δικαιώματα, οικονομική ανισότητα-με έκανε να αναρωτηθώ για το αξιακό μας σύστημα και αν θα είναι σε αυτό που θα βασίζεται η ΤΝ. Ακούγεται λίγο σαν ένα horror science fiction! 

Η άλλη δήλωση που μου δημιουργεί ερωτήματα είναι του Αρχιεπισκόπου Ελπιδοφόρου: «Εκεί που σταματάει η επιστήμη, αρχίζει η Πίστη».

Ως θρησκεία η ορθοδοξία είναι κοντά σε ένα τόσο μεγάλο επιστημονικό επίτευγμα όπως η τεχνητή νοημοσύνη;

Ελπίζω να είναι κοντά σε κάτι σημαντικό και μεγάλο και να το μεταφέρει στον κόσμο, ώστε οι άνθρωποι να νιώσουν καλύτερα.

Θύμιος Νικολαΐδης: Μου έκαναν εντύπωση ορθόδοξες τοποθετήσεις

Είστε επικεφαλής της έρευνας που βασίστηκε το ντοκιμαντέρ. Τι συμπεράσματα έχουν βγει από την έρευνα σας; Και πόσο έχετε αναθεωρήσει ή ενδεχομένως επιβεβαιώσει σκέψεις σας γύρω από την Ορθοδοξία και την Τεχνητή Νοημοσύνη ασχολούμενος με την έρευνα αυτή;

Καταρχάς να σας πω ότι η έρευνα, η οποία ξεκίνησε το 2016, αφορά όλες τις πτυχές των σχέσεων μεταξύ επιστημών και ορθόδοξου χριστιανισμού. Εξάλλου το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα το οποίο εκπονείται στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και χρηματοδοτείται από το Templeton World Charity Foundation έχει ως τίτλο «επιστήμες και ορθοδοξία να τον κόσμο».

Στην περίπτωση της τεχνητής νοημοσύνης, όπως εξάλλου και στα άλλα επιστημονικά πεδία με τα οποία ασχοληθήκαμε, υπάρχει μια πληθώρα προσεγγίσεων και απόψεων, η οποία οφείλεται στην πολυπλοκότητα της δομής της ορθόδοξης εκκλησίας. Στο ντοκιμαντέρ εστιάσαμε στις απόψεις της ορθόδοξες διανόησης και στον διάλογο της με τους επιστήμονες.

Στην περίπτωση της τεχνητής νοημοσύνης αυτό που επιβεβαιώθηκε είναι η ανοιχτή θέση της ορθόδοξης διανόησης απέναντι στην επιστήμη. Δεν είδαμε δηλαδή κάποια επιστημονοφοβία από τους θεολόγους και διανοητές που έχουν ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα. Αυτό μάλιστα που μου έκανε εντύπωση είναι η θέση, εκφρασμένη από ορθόδοξο κληρικό που έχει συγγράψει άρθρα και βιβλία για το θέμα, ότι η θεολογία θα μπορούσε να συμβάλλει στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Από την άλλη, αυτό που ήταν και αναμενόμενο, οι ορθόδοξοι διανοητές θέτουν πρωτίστως τα θέματα της ηθικής. Εδώ όμως δεν βλέπω και μεγάλη διαφοροποίηση από μη πιστούς φιλοσόφους. Το θέμα αν ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει τον εαυτό του είναι κοινό τόσο σε κοσμικούς φιλόσοφος όσο και σε θεολόγους. Μου έκαναν εντύπωση ορθόδοξες τοποθετήσεις που υποστηρίζουν ότι ο Θεός έχει δώσει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να δημιουργήσει ένα ον το οποίο θα μπορούσε να τον ξεπεράσει.

Υπάρχουν οφέλη για την Ορθοδοξία από την δημιουργία μιας τεχνητής συνείδησης; Ή απειλείται;

Εδώ οι ορθόδοξοι διανοητές συμφωνούν. Μπορούν να υπάρξουν πολύ έξυπνες μηχανές οι οποίες να μας ξεγελάσουν σε ό,τι αφορά αν έχουν συνείδηση, αλλά στην πραγματικότητα τεχνητή συνείδηση δεν μπορεί να υπάρξει. Στην έρευνα που αποτυπώνεται στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε την διαφορετική άποψη νευροεπιστημόνων και ορθοδόξων διανοητών. Οι νευροεπιστήμονες θεωρούν ότι η συνείδηση είναι αποτέλεσμα συνάψεων εγκεφαλικών οι οποίες ενδεχομένως θα μπορούσαν να αναπαραχθούν τεχνητά. Όλοι οι ορθόδοξοι διανοητές πιστεύουν ότι η συνείδηση είναι κάτι πέρα από απλές ανταλλαγές πληροφοριών μεταξύ των συνάψεων.

Από την άλλη, αν επικεντρωθούμε σε αυτό που είναι η τεχνητή νοημοσύνη σήμερα, δηλαδή σε έξυπνες μηχανές οι οποίες αντλούν σε απειροελάχιστο χρόνο τεράστιες πληροφορίες από το δίκτυο, θα ακούσουμε από ορθόδοξος διανοητές αλλά και κληρικούς ότι η σωστή χρήση αυτών των μηχανών θα ωφελήσει την ανθρωπότητα.

Σε προσωπικό επίπεδο σας τρομάζει ή σας ενθουσιάζει η τεχνολογική – επιστημονική εξέλιξη;

Οπωσδήποτε υπάρχουν σοβαρά προβλήματα και θα υπάρξουν ακόμα σοβαρότερο στο μέλλον, τα οποία σαφώς θα φέρουν απρόβλεπτες αλλαγές στις κοινωνίες. Δύσκολα κανείς μπορεί να ξεχωρίσει ήδη από σήμερα τα λεγόμενα και τα γραπτά μιας μηχανής από τα λεγόμενα και τα γραπτά ενός ανθρώπου. Εκτός τούτου, ο τρομερός έλεγχος πάνω στις κοινωνίες που προσφέρει τεχνητή νοημοσύνη σε αυτούς που την ελέγχουν είναι κάτι που δύσκολα μπορεί να αποφευχθεί. Και ένα τελευταίο, το οποίο στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζουν τόσο ένας επιστήμονας όσο και ένας φιλόσοφος – θεολόγος. Το θέμα της ενέργειας. Ενώ ο ανθρώπινος εγκέφαλος χρειάζεται κάτι ελάχιστα βατ ενέργειες για να λειτουργήσει, οι αντίστοιχες συνάψεις με την σημερινή τεχνολογία χρειάζονται όση ενέργεια καταναλώνει μία πόλη σαν την Νέα Υόρκη. Γι’ αυτό και οι νέες έρευνες στρέφονται προς την βιολογία, πράγμα το οποίο θα έχει απρόβλεπτες συνέπειες.

Οι συντελεστές είναι:

Σκηνοθεσία: Νικόλ Αλεξανδροπούλου, σενάριο: Ευθύμιος Νικολαΐδης, Νικόλ Αλεξανδροπούλου, παραγωγός: Νικόλ Αλεξανδροπούλου για την Libellula Productions, μοντάζ: Σοφία Σφυρή, διεύθυνση Φωτογραφίας: Νίκος Παπαγγελής, Γιάννης Μισουριδης, music ψurator: Αλίκη Λευθεριώτη, αρχισυνταξία: Μελπομένη Μαραγκίδου, motion designer/αφίσα: Παναγιώτης Παρνασσάς.

26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, προβολή Παρασκευή 15/3/2024 στις 18:00 Αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, Αποθήκη 1, Λιμάνι

Η ταινία θα είναι διαθέσιμη στη διαδικτυακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ από τις 16/03 στις 10:00 π.μ. και έως το τέλος του Φεστιβάλ ή την εξάντληση των 500 θεάσεων.