Πλήρης ημερών και πολιτικών συγκινήσεων έφυγε την Τρίτη το βράδυ από τη ζωή, στα 91 του χρόνια, ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ρίχνοντας οριστικά αυλαία στην ιστορική φάση του υπαρκτού σοσιαλισμού για τη Ρωσία.

Αν και ο ίδιος διετέλεσε γενικός γραμματέας του ΚΚΣΕ μόλις έξι χρόνια (1985-1991), η καθοριστική συμβολή του στον πυρηνικό αφοπλισμό, στην εξομάλυνση των αμερικανοσοβιετικών σχέσεων, αλλά και στην εξωστρέφεια και τη χαλάρωση του καταπιεστικού σοβιετικού καθεστώτος τον κατέστησε ιδιαίτερα δημοφιλή στις τάξεις εκατομμυρίων πολιτών ανά τον πλανήτη.

Παιδί αγροτικής οικογένειας από το Πριβόλνογιε της Σταυρούπολης με μεικτή (ρωσική και ουκρανική) καταγωγή, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ διένυσε με μεθοδικότητα και στοχοπροσήλωση την απόσταση που χώριζε την αχανή σοβιετική κομματική βάση από τη γραφειοκρατική κορυφή του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΣΕ, αποκτώντας για πρώτη φορά κομματική ιδιότητα στην τοπική Κομσομόλ, πάντα σταθερά προσανατολισμένος στη γραμμή της αποσταλινοποίησης.

Στις υπόλοιπες σταθερές του βίου του μετρά κανείς τη σχέση ζωής με τη σύζυγό του Ραΐσα Τιταρένκο, με την οποία παντρεύτηκαν το 1953 όντας αμφότεροι φοιτητές, με τον θάνατό της να καταβάλλει ψυχικά τον πρώην ισχυρό ηγέτη τα τελευταία χρόνια. Πρωτίστως, όμως, η ανάγκη του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ να εκσυγχρονίσει το σοβιετικό καθεστώς αποτέλεσε σημείο καμπής για όλο το διεθνές σύστημα, σε βαθμό που τα μηνύματα ξένων ηγετών και προσωπικοτήτων για την απώλειά του να κατακλύσουν το διαδίκτυο.

Διπλή πραγματικότητα

Μέχρι την τελευταία του μέρα, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ζούσε σε μια διπλή πραγματικότητα: Αγαπήθηκε και εξυμνήθηκε στην Ουάσιγκτον, το Παρίσι και το Λονδίνο, αλλά υβρίστηκε από μεγάλο αριθμό Ρώσων που δεν του συγχώρησαν ποτέ την αναταραχή που προκάλεσαν οι μεταρρυθμίσεις του.

Η πολιτική του για την «γκλάσνοστ», δηλαδή, το άνοιγμα, έδωσε στους Ρώσους προηγουμένως αδιανόητα επίπεδα ελευθερίας, αλλά για πολλούς η διακυβέρνησή του θα μνημονεύεται για τη δραματική πτώση του βιοτικού επιπέδου που ακολούθησε.

Άλλοι, στοιχειωμένοι από τη σοβιετική νοσταλγία, είδαν τον Γκορμπατσόφ ως τον καταστροφέα της αυτοκρατορίας τους και κατηγορούν τις πολιτικές του για την ενθάρρυνση των εθνικιστών που πίεσαν με επιτυχία για ανεξαρτησία στις βαλτικές δημοκρατίες της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας και αλλού στο πρώην σοβιετικό μπλοκ.

Ο Γκορμπατσόφ δεν ήταν ποτέ τυφλός απέναντι στην κριτική, και ενώ πάντα υπερασπιζόταν τα δημοκρατικά διαπιστευτήρια, συνειδητοποίησε ότι πολλοί στη χώρα αναζητούσαν έναν διαφορετικό τύπο ηγεσίας. «Ένας τσάρος πρέπει να συμπεριφέρεται σαν τσάρος. Και αυτό δεν ξέρω πώς να το κάνω», είπε κάποτε.

Η σχέση του με τον Βλαντίμιρ Πούτιν παρέμενε πάντα περίπλοκη. Σε ένα δοκίμιο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Time» το 2016, ο Γκορμπατσόφ επιτέθηκε στην απόφαση του Πούτιν να διεκδικήσει μια τρίτη προεδρία, αποκαλώντας τις πολιτικές του «εμπόδιο στην πρόοδο».

Σημαντικές ημερομηνίες

1985

11 Μαρτίου: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, στα 54 του χρόνια, εκλέγεται επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης.

15 Οκτωβρίου: Παρουσιάζει το σχέδιό του για την αναδιάρθρωση του οικονομικού και πολιτικού συστήματος της ΕΣΣΔ, την «περεστρόικα», πρόταση του Λεονίντ Μπρέζνιεφ το 1979.

1986

26 Απριλίου: Έκρηξη στον πυρηνικό ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό του Τσερνόμπιλ (Ουκρανία). Η τραγωδία αποκρύπτεται από την κυβέρνηση για αρκετές ημέρες, κάτι που συμβάλλει στη μόλυνση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων από ραδιενέργεια.

23 Δεκεμβρίου: Επιστρέφει στη Μόσχα ο αντιφρονών νομπελίστας ειρήνης Αντρέι Ζαχάροφ έπειτα από επτά χρόνια εξαναγκαστικής εξορίας στο Γκόρκι (Νίζνι Νόβγκοροντ).

1989

12-15 Ιουνίου: Ο Γκορμπατσόφ, έπειτα από τη θριαμβευτική υποδοχή του στη Βόννη (ΓΛΔ), δηλώνει πως το Τείχος θα πέσει όταν «εξαφανιστούν οι συνθήκες που το γέννησαν».

7 Οκτωβρίου: Ο Γκορμπατσόφ, στο Ανατολικό Βερολίνο, λέει ενώπιον του Ανατολικογερμανού ηγέτη Έρικ Χόνεκερ πως «όποιος καθυστερεί τιμωρείται από τη ζωή».

9 Νοεμβρίου: Το Τείχος πέφτει.

1990

15 Οκτωβρίου: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ βραβεύεται με το Νόμπελ Ειρήνης.

1991

12 Ιουνίου: Ο Μπόρις Γέλτσιν εκλέγεται πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

31 Ιουλίου: Υπογράφεται στη Μόσχα η συνθήκη START, η πρώτη συμφωνία για τη μείωση των στρατηγικών πυρηνικών οπλοστασίων των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ.

19-21 Αυγούστου: Αποτυχημένο πραξικόπημα συντηρητικών εναντίον του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος βρίσκεται στην Κριμαία. Η απόπειρα αυτή οδηγεί στη διάλυση του Κομμουνιστικού Κόμματος και επιταχύνει την αποσύνθεση της ΕΣΣΔ.

8 Δεκεμβρίου: Στο Μινσκ, οι πρόεδροι της Ρωσίας, της Λευκορωσίας και της Ουκρανίας διαπιστώνουν πως η Σοβιετική Ένωση «δεν υπάρχει πλέον».

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ POLITICAL