Γράφει ο Πρόεδρος Συλλόγου Ελληνοαζερικής Φιλίας “QALA”, Μαμμάντωβ Ρασίντ

Η μουσική του Αζερμπαϊτζάν αναπτύχθηκε ανά τους αιώνες. Τα ίχνη της αρχαίας μουσικής του Αζερμπαϊτζάν βρέθηκαν σε μια σειρά από μνημεία, που ανασκάφηκαν την εποχή των αρχαιολογικών ανασκαφών, καθώς και σε βραχογραφίες του Gobustan  (18-3 χιλιετία π.Χ.) και της Gemigaya (3-1 χιλιετία π.Χ.). Το Kitabi Dede Gorgud ( ^8ος αιώνας), δημιουργικά έργα του Nizami, Fizuli παρέχουν πλήρη κάλυψη της μεσαιωνικής μουσικής τέχνης, των μουσικών ειδών και των μουσικών οργάνων. Τα αρχεία τέτοιων διακεκριμένων μεσαιωνικών επιστημόνων του Αζερμπαϊτζάν όπως ο Sefiaddin Urmevi (18ος ^αιώνας ), ο Abdulgadir Maragai (17ος ^αιώνας ), ο Mir Movsum Nevvab (19ος αιώνας ⁾αιώνα) επεσήμανε την πολύ ανεπτυγμένη τέχνη και κουλτούρα της μουσικής και την απόδοση δεξιοτεχνίας και ανέφερε θεωρητικά ζητήματα της μουσικής στο μεσαιωνικό Αζερμπαϊτζάν.

Το πρώτο γραπτό μνημείο της χώρας μας, η εποχή Kitabi Dede Gorgut, που περιέχει πολλά κεφάλαια, που σχετίζονται με τη μουσική και παραθέτοντας ονόματα διαφορετικών μουσικών οργάνων, μαρτυρεί ότι η μουσική τέχνη έχει αρχαία ιστορία.

Το πρώτο βιβλίο για τη μουσική χρονολογείται από τον 13ο ^αιώνα . Δύο εξέχοντες επιστήμονες και μουσικοί του Αζερμπαϊτζάν Sefieddin Urmevi (1217-1294) και Abdulqadir Maraghai συνέβαλαν σημαντικά στην ανάπτυξη της θεωρίας της μουσικής της Εγγύς και Μέσης Ανατολής τον 13-15ο ^αιώνα . Τα φυλλάδια Kitabi el-Edvar και Seferiyye του Urmevi καθιέρωσαν την επιστήμη της μουσικής του Αζερμπαϊτζάν και έθεσαν τα θεμέλια για την περαιτέρω ανάπτυξή της. Ο Urmevi μπήκε στην ιστορία του Αζερμπαϊτζάν ως ο ιδρυτής του σχολείου “System” και της επιστήμης του πίνακα. Η μουσική σημειογραφία του συστήματος, που δημιουργήθηκε από τον Urmevi, ήταν το πιο τέλειο σύστημα εκείνης της περιόδου.

Έναρξη στα τέλη του 19 ^{ου αιώνα} Μουσικές συναντήσεις, ενώσεις και κύκλοι αιώνων (από τον Mahmud Agha στο Shamakhy, τον Kharrat oghly, τον Mir Movsum Nevvab στη Shusha, τον Meshedi Malik Mansur στο Μπακού). Το 1880 ο M. M. Nevvab και ο Hadjy Husu οργάνωσαν συναντήσεις Μουσικών, οι οποίες ήταν αφιερωμένες στη συζήτηση των αισθητικών προβλημάτων της μουσικής, της απόδοσης μαεστρίας και του mugam. Στις συναντήσεις συμμετείχαν διάσημοι τραγουδιστές και σαζιτζήδες Meshedi Djemil Amirov, I.Abdullayev, S.Shushinskiy, Sadykhdjan και άλλοι. Ο Hadji Husu, ο απόγονος του Kharrat Gulu, είναι ένας από τους μεγάλους εκπροσώπους της φωνητικής της Shusha. Μελέτησε το mugam, βελτίωσε αρκετά από αυτά και δημιούργησε νέα mugam. Ο Mirza Sadyg Esed Oghly ήταν μαέστρος της πίσσας του 19ου αιώνα, η ανακατασκευασμένη πίσσα και δημιούργησε την πίσσα του σύγχρονου τύπου. Οι Meshed Zeynal, Meshedi Djamil Amirov, Shirin Akhundov, Gurban Primov ήταν όλοι εκπρόσωποι αυτής της τέχνης.

Υπάρχουν πολλές πόλεις στον κόσμο, που απορρόφησαν τη μουσική από τις πέτρες, τον πύργο και την ατμόσφαιρά τους. Πρόκειται για τη Βιέννη (Αυστρία), τη Νεάπολη (Ιταλία) και τη Σούσα (Καραμπάχ, Αζερμπαϊτζάν). Υπάρχει ένα δημοφιλές ρητό ότι τα βρέφη στη Σούσα κλαίνε ακόμη και κάτω από τη μουσική του mugam.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, μέσα στην ατμόσφαιρα της κοινωνικοοικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, ο U. Hadjibeyov έθεσε τα θεμέλια της κουλτούρας της σύγχρονης επαγγελματικής μουσικής του Αζερμπαϊτζάν και δημιούργησε μια σύνθεση συνθετικών δημιουργιών και φολκλόρ μουσικής ^. Αυτό προκάλεσε την παρέμβαση των δυτικών και ανατολικών πολιτισμών. Το 1908 ο U. Hadjibeyov ανέβασε την όπερα “Leyli and Medjnun” στο θέατρο του H. Z. Tagiyev, θέτοντας έτσι τα θεμέλια της όπερας όχι μόνο στο Αζερμπαϊτζάν αλλά και σε ολόκληρη τη μουσουλμανική Ανατολή και έγινε ο ιδρυτής του είδους mugam-opera. Συνειδητοποιώντας ότι το νέο είδος θα είναι δύσκολο να κατανοηθεί, ο U.Hadjibeyov, αναφερόμενος στο ποίημα του Fuzuli “Leyli and Medjnun” και στα είδη της λαϊκής μουσικής, δημιούργησε ένα σκηνικό έργο, που αντιστοιχεί στο πνεύμα εκείνης της περιόδου και στις ηθικές ανάγκες των ανθρώπων.

Η δεκαετία του 1930  σημαδεύτηκε από την άνοδο της μουσικής του Αζερμπαϊτζάν. Εκείνη την περίοδο δημιουργήθηκαν συλλογικότητες, συμφωνικές ορχήστρες (1920, σήμερα Κρατική Συμφωνική Ορχήστρα του Αζερμπαϊτζάν μετά τον U. Hadjibeyov), χορωδία (1926), Ορχήστρα Λαογραφικών Μουσικών Οργάνων (1931), χορευτικό σύνολο (1926), Κρατική Φιλαρμονική Εταιρεία του Αζερμπαϊτζάν (1936), Ένωση Συνθετών του Αζερμπαϊτζάν (1934), Θέατρο Μουσικής Κωμωδίας (1938, τώρα μετά τον Sh. Gurbanov), καθώς και το γραφείο επιστημονικής έρευνας μουσικής (1931) υπό το Κρατικό Ωδείο του Αζερμπαϊτζάν για τη μελέτη και την προπαγάνδα της λαογραφικής μουσικής του Αζερμπαϊτζάν.

Το 1920  ο R.M. Gliyer δημιούργησε την όπερα Shahsenem (που ανέβηκε το 1927) βασισμένη στην εποχή Ashyg Garib, χρησιμοποιώντας τη φολκλόρ μουσική του Αζερμπαϊτζάν. Η όπερα που ενίσχυε τα επιτεύγματα της παγκόσμιας μουσικής ήταν η πρώτη πρωτοβουλία για τη δημιουργία όπερας με βάση τα πρότυπα της αζερικής φολκλόρ μουσικής.

Ο U. Hadjibeyov είναι επίσης ο συγγραφέας του λαϊκού ηρωικού λαού “Koroglu” (έλαβε το κρατικό βραβείο της ΕΣΣΔ το 1941). Η όπερα, που χαρακτηρίστηκε για τις καινοτόμες ιδέες της, αντανακλούσε το εθνικό πνεύμα και την ψυχολογική εμβάθυνση. Ο U. Hadjibeyov επιτυγχάνοντας την αρμονία της σύνθεσης του είδους της λαϊκής μουσικής, των τονικών συσκευών και των εκφραστικών μέσων της μουσικής της όπερας δημιούργησε αριστουργήματα της εθνικής όπερας. Η όπερα περιλαμβάνει σκηνές της ζωής των ανθρώπων και βαθείς χαρακτήρες των βασικών ηρώων. Τον ρόλο του Bulbul έπαιξε ο Koroghlu πάνω από 400 φορές. Η περίοδος 1920 – 1940  χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση νέων συνθετών.

Στη μεταπολεμική περίοδο η εθνική μουσική γνωρίζει νέα ανάπτυξη. Η μουσική του Αζερμπαϊτζάν ήταν η επιτυχία όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στις χώρες του εξωτερικού.

Τη δεκαετία του 1950 η συμφωνική μουσική σημαδεύτηκε για μια ιδιαίτερη άνοδο. Επείγοντα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα εκείνης της περιόδου αποτυπώθηκαν σε διάφορες συμφωνικές δημιουργίες συνθετών. Ο F. Amirov μπήκε στην ιστορία ως ο ιδρυτής ενός μοναδικού είδους συμφωνικού mugam. Ο συνθέτης ανέπτυξε το θέμα, την ορμή και άλλες στυλιστικές ιδιαιτερότητες του mugam από συμφωνική άποψη. Η ζωηρότητα του παιχνιδιού της ορχήστρας, η ποικιλομορφία των ειδών και η βαθύτητα των χαρακτήρων, ιδιόμορφα στις συμφωνικές δημιουργίες του Amirov, αντικατοπτρίστηκαν σε διάφορα έργα εκείνης της περιόδου.

Εκείνη την εποχή γράφτηκαν πολλά τραγούδια σε ταινίες και θεατρικές παραστάσεις και η τέχνη της παράστασης ήταν επίσης ευρέως διαδεδομένη. Το πρώτο κρατικό κουαρτέτο εγχόρδων (A. Aliyev, M. Taghiyev, R. Seyidzade, S. Aliyev, νικητές του διεθνούς διαγωνισμού (1957, Μόσχα) του έκτου παγκόσμιου φεστιβάλ) ιδρύθηκε το 1957. Η νέα γενιά τραγουδιστών περιλάμβανε τη δημοφιλή τραγουδίστρια της ΕΣΣΔ F. Ahmedova, μπαλαρίνα L. Vekilova, κ.λπ. Η πρώτη σύνοδος της Ένωσης Συνθετών του Αζερμπαϊτζάν (αρχής από το 1990-ονομαζόμενη Ένωση Συνθετών και Μουσικών του Αζερμπαϊτζάν) πραγματοποιήθηκε το 1956.

Η δεκαετία 1960 – 1980  σημαδεύτηκε από τη δημιουργική δραστηριότητα της παλαιότερης γενιάς συνθετών, την εμφάνιση νέων συνθετών, τη σημαντική πρόοδο σε όλα τα είδη και τη διεύρυνση των διεθνών επαφών.

Ο κατάλογος των καλλιτεχνών που συνέβαλαν στη διατήρηση και ανάπτυξη των παραδόσεων του mugam και της λαϊκής τέχνης περιλαμβάνει τους λαϊκούς τραγουδιστές Kh. Shushinsky, R. Muradova, Sh. Alekperova, A. Aliyev, S. Gadimova, F. Mehreliyeva, T. Ismailova, A. Babayev, I. Rzayev, τιμώμενοι τραγουδιστές Z. Adigozelov, H. Guseynov, Q. Rustamov, C. Akberov, A. Qasimov κ.α.

Η ποπ και η τζαζ μουσική του Αζερμπαϊτζάν αναπτύσσεται επίσης με επιτυχία. Οι T. Guliyev, R. Hadjiyev δημιουργούν συνθέσεις για την Κρατική Ορχήστρα Τζαζ του Αζερμπαϊτζάν (καλλιτεχνικός διευθυντής Niyazi, μουσικός διευθυντής-T. Guliyev), που ιδρύθηκε το 1941. Στη μεταπολεμική περίοδο οι τραγουδιστές της όπερας (R. Atakishiyev, L. Imanov) είχαν μεγάλη επίδραση στη βελτίωση της ποπ αρτ στο Αζερμπαϊτζάν. Η δημιουργική δραστηριότητα των R. Behbudov και M. Magomayev προστέθηκε στην ποπ τέχνη της χώρας.

Ο V. Mustafazade συνέβαλε πολύ στην ανάπτυξη της τζαζ μουσικής στο Αζερμπαϊτζάν. Υπήρξε ιδρυτής και αρχηγός των συνόλων «Sevil» και «Mugam» και πήρε την πρώτη θέση στον όγδοο Διεθνή διαγωνισμό τζαζ (Monte-Carlo, 1978). Οι R. Babayev, V. Sadigov, A. Guseynov, Dj. Zeynalli, A. Mustafazade και άλλοι ερμηνευτές της τζαζ είναι επίσης γνωστοί.

Στην περίοδο της ανεξαρτησίας οι συνθέτες του Αζερμπαϊτζάν συμμετέχουν σε διάφορα μουσικά φεστιβάλ, διεθνείς διαγωνισμούς, παγκόσμια πολιτιστικά και μουσικά έργα, εκπροσωπούν την αζερική μουσική στο εξωτερικό, εισάγοντάς την έτσι παγκοσμίως.

Ο επαγγελματίας ερμηνευτής του mugam A. Gasymov απένειμε το χρυσό μετάλλιο της UNESCO για τη συμβολή του στην ανάπτυξη και τελειοποίηση της τέχνης του mugam το 1999. Συνθέσεις των U. Hadjibeyov, G. Garayev και F .Amirov εκτελέστηκαν με επιτυχία από την Κρατική Συμφωνική Ορχήστρα του Αζερμπαϊτζάν (καλλιτεχνικός διευθυντής και μαέστρος-δημοφιλής εργάτης τέχνης R. Abdullayev) σε διεθνές φεστιβάλ, που πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία. Η λαμπρή παράσταση της Κρατικής Ορχήστρας Δωματίου του Αζερμπαϊτζάν, του Κρατικού Συνόλου Χορού και μιας ομάδας καλλιτεχνών στη Διεθνή Έκθεση «Expo-2000», που πραγματοποιήθηκε στη Γερμανία, ήταν στο προσκήνιο εκείνης της περιόδου.

Με πρωτοβουλία του Προέδρου της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν Ilham Aliyev, 29 χρόνια αργότερα, στις 12-13 Μαΐου 2021, το μουσικό φεστιβάλ Haribulbul αναδιοργανώθηκε στη μυστηριώδη πεδιάδα Chydyr της πολιτιστικής πρωτεύουσας της χώρας μας, Shusha.

Την πρώτη μέρα του φεστιβάλ, που διοργανώθηκε από το Ίδρυμα Heydar Aliyev, παρουσιάστηκε η μουσική δημιουργικότητα διαφορετικών λαών που ζουν στη χώρα μας με θέμα «Πολυπολιτισμικότητα στη μουσική του Αζερμπαϊτζάν». Στις παραστάσεις τους, μουσικά σχήματα και ερμηνευτές διαφορετικών εθνών που ζουν σε διαφορετικές περιοχές της χώρας μας μετέφεραν την ιδέα ότι όλοι, ανεξαρτήτως εθνικότητας και θρησκείας, έχουν μια πατρίδα και ότι κάθε πολίτης ζει για αυτήν τη γη.

(Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους, χωρίς να συμπίπτουν κατ’ ανάγκη με την άποψη της Karfitsa)