Τα εμβόλια αποτελούν μία από τις σημαντικότερες κατακτήσεις της επιστήμης και της δημόσιας υγείας. Μια ανακάλυψη που έσωσε εκατομμύρια ζωές, ενίσχυσε τη συλλογική ανοσία και μείωσε δραστικά τον κίνδυνο από θανατηφόρα λοιμώδη νοσήματα. Η Παγκόσμια Εβδομάδα Εμβολιασμών, που τιμάται κάθε χρόνο από τις 24 έως τις 30 Απριλίου, αποτελεί ευκαιρία να αναστοχαστούμε τη σημασία της πρόληψης και της καθολικής πρόσβασης στον εμβολιασμό.
Σύμφωνα με το ygeiamou.gr, η ιστορία των εμβολίων ξεκινά ήδη από την αρχαιότητα. Στην Κίνα του 200 π.Χ. αναφέρονται μέθοδοι προληπτικού εμβολιασμού κατά της ευλογιάς, ενώ τον 18ο αιώνα, οι Έλληνες γιατροί Ιάκωβος Πυλαρινός και Εμμανουήλ Τιμόνης προχώρησαν στην πρώτη τεκμηριωμένη εφαρμογή εμβολιασμού. Λίγο αργότερα, ο Edward Jenner ανέπτυξε το πρώτο επίσημο εμβόλιο κατά της ευλογιάς και θεμελίωσε την επιστήμη της ανοσολογίας.
Από τότε μέχρι σήμερα, ο εμβολιασμός υπήρξε βασικός παράγοντας εξάλειψης ή ελέγχου νοσημάτων όπως η πολιομυελίτιδα, η ιλαρά, ο τέτανος και πολλές ακόμη ασθένειες που κάποτε στοίχιζαν χιλιάδες ζωές. Πέρα από την υγεία, ο εμβολιασμός έχει ευρύτερα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη:
- Μειώνει το κόστος νοσηλείας,
- προστατεύει ευάλωτες ομάδες, όπως ανοσοκατεσταλμένους μέσω της ανοσίας της αγέλης,
- επιτρέπει στους ανθρώπους να συμμετέχουν ενεργά στην εργασία και την εκπαίδευση και
- συμβάλλει στη σταθερότητα των συστημάτων υγείας.
Κι όμως, στη μεταπανδημική εποχή, παρατηρείται αύξηση της διστακτικότητας, της παραπληροφόρησης και της αμφισβήτησης των εμβολίων και, ακόμη χειρότερα, μια εμβολιαστική κόπωση τόσο των πολιτών, όσο και των επαγγελματιών υγείας. Η διστακτικότητα για τα εμβόλια αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημόσια υγεία, ενώ η εμβολιαστική κόπωση αφήνει ανθρώπους εκτεθειμένους σε νοσήματα τα οποία προλαμβάνονται μέσω του εμβολιασμού αποτελεσματικά και με ασφάλεια.
Ήδη εμφανίζονται ξανά ασθένειες που θεωρούνταν σχεδόν εξαλειμμένες, όπως η ιλαρά και ο κοκκύτης. Το 2024 παρατηρήθηκε 4.800% αύξηση των περιστατικών κοκκύτη σε σύγκριση με προηγούμενα έτη, ενώ σε διάστημα ενός έτους είχαμε τρεις θανάτους από μηνιγγιτιδόκοκκο. Φέτος τα ποσοστά του εμβολιασμού έναντι της γρίπης είναι μειωμένα σε σχέση με την περίοδο 2023-2024, ενώ η πτώση του ποσοστού εμβολιασμού των επαγγελματιών υγείας για το ίδιο νόσημα είναι ανησυχητική.
Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, την περίοδο 2023-2024 είχε εμβολιαστεί έναντι της γρίπης μόλις το 21,5% των εργαζομένων στα νοσοκομεία και το 32% των εργαζομένων στα Κέντρα Υγείας, όταν μία πενταετία πριν ήταν 38,8% και 57,9% αντίστοιχα. Την ίδια ώρα, φαίνεται ότι η πρακτική του εμβολιασμού στα φαρμακεία δεν λειτούργησε, καθώς ούτε τα ποσοστά εμβολιασμού αυξήθηκαν, αλλά κυρίως οι πολίτες δεν έλαβαν το κατάλληλο εμβόλιο σύμφωνα με τις συστάσεις της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών (πολλοί ηλικιωμένοι δεν έλαβαν το ενισχυμένο εμβόλιο, για το οποίο χρειαζόταν ιατρική συνταγή). Ένας στους τρεις ενηλίκους θα νοσήσει κάποια στιγμή από έρπητα ζωστήρα, με το 30% να αναπτύσσει μεθερπητική νευραλγία ή και δυνητικά σοβαρές επιπλοκές. Παρ’ όλα αυτά, η εμβολιαστική κάλυψη είναι λίγο πάνω από το 12%, σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα.
Χαμηλή είναι, επίσης, η εμβολιαστική κάλυψη και για πνευμονιόκοκκο, ένα βακτήριο που δημιουργεί σοβαρές και επικίνδυνες για την υγεία ασθένειες, όπως πνευμονία, μηνιγγίτιδα, βακτηριαιμία, μέση ωτίτιδα κ.ά. Απογοητευτική είναι, επίσης, η εμβολιαστική κάλυψη για τον HPV, ένα εμβόλιο που προστατεύει από 6 διαφορετικές μορφές καρκίνου και κονδυλώματα, τα οποία κατ’ εκτίμηση είναι στο 54% για τα κορίτσια και στο 30% για τα αγόρια.
Την ίδια στιγμή, η ανισότητα στην πρόσβαση εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρό πρόβλημα, τόσο στις αναπτυσσόμενες, όσο και στις δυτικές χώρες. Αν και η Ελλάδα διαθέτει εξαιρετικά εθνικά προγράμματα εμβολιασμού τόσο για τα παιδιά, όσο και για τους ενήλικες, με κάλυψη του κόστους από τα ασφαλιστικά ταμεία, αυτό δεν αρκεί. Είναι αναγκαία η ανάπτυξη εμβολιαστικής κουλτούρας, εγγραμματτοσύνης του πληθυσμού και συστηματικής προσπάθειας, μέσα από συνεργατικές προσπάθειες των πολιτών, των επαγγελματιών υγείας και της πολιτείας για αύξηση του εμβολιασμού.
Ο εμβολιασμός δεν είναι επιλογή — είναι θεμελιώδες δικαίωμα. Ως κοινωνία έχουμε την ευθύνη να διασφαλίσουμε την καθολική πρόσβαση, εξαλείφοντας οικονομικά και κοινωνικά εμπόδια. Αυτό απαιτεί πολιτικές δημόσιας υγείας με επίκεντρο τον άνθρωπο, επιστημονικά τεκμηριωμένη ενημέρωση και εμβολιαστικά προγράμματα που είναι προσιτά, ασφαλή και κατανοητά. Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Επισκεπτών Υγείας- Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου του Υπουργείου Υγείας συντάσσεται απόλυτα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Υπουργείου Υγείας, της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών αλλά και του Παγκόσμιου Οργανισμου Υγείας και, μέσα από την συνεχή εκπαίδευση των μελών του και την επικαιροποίηση τόσο των γνώσεων, όσο και των δεξιοτήτων τους, αλλά και τα προγράμματα Προαγωγής του Εμβολιασμού που εφαρμόζει στην κοινότητα, επιχειρεί να συμβάλει στην αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης και την προστασία των ατόμων από νοσήματα που προλαμβάνονται με τον εμβολιασμό.
Πρόσφατο παράδειγμα η εκστρατεία για την πρόληψη του HPV, που φερει την αρωγή και στήριξη του Υπουργείου Υγείας και έχει ως σκοπό η Ελλάδα να πετύχει τον στόχο της να φτάσει στο 90% των εμβολιασμένων κοριτσιών μέχρι το 2030, ώστε να εξαλείψει τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και να μειώσει την εμφάνιση άλλων 5 τύπων καρκίνου (αιδοίου, κόλπου, πέους, πρωκτού και στοματοφάρυγγα) για τους οποίους προστατεύει.
Ας αξιοποιήσουμε αυτή την εβδομάδα για να ξαναβάλουμε τον εμβολιασμό στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Γιατί η προστασία της υγείας δεν μπορεί —και δεν πρέπει— να είναι προνόμιο λίγων, αλλά κατάκτηση όλων.
