Η Μέση Ανατολή βρίσκεται για ακόμη μία φορά στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής. Οι τελευταίες εξελίξεις με τις στοχευμένες αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ κατά ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων έχουν οξύνει επικίνδυνα την ένταση στην περιοχή. Το Ιράν προειδοποιεί με «ισότιμη απάντηση», ενώ διεθνείς αναλυτές μιλούν ήδη για τον κίνδυνο γενικευμένης σύρραξης.
Μέσα σε αυτή τη δίνη, εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο παρακολουθούν τις εξελίξεις σχεδόν σε πραγματικό χρόνο. Ενημερωτικά sites, social media και ειδοποιήσεις ειδήσεων μάς κατακλύζουν με εικόνες, αριθμούς, δηλώσεις και σενάρια. Όμως, τι συμβαίνει στην ψυχολογία μας όταν δεχόμαστε ασταμάτητα τέτοιου τύπου πληροφορίες;
Ο εγκέφαλος σε μόνιμο “συναγερμό”
Όταν βλέπουμε ειδήσεις για πολέμους, ο εγκέφαλος δεν κάνει διάκριση αν το γεγονός συμβαίνει δίπλα μας ή χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Οι εικόνες καταστροφής, τα πλάνα με τραυματίες ή οι τίτλοι περί «απειλής γενικευμένου πολέμου» ενεργοποιούν το κέντρο φόβου στον εγκέφαλο, δημιουργώντας άγχος, αίσθηση κινδύνου και συναισθηματική αναστάτωση.
Μελέτες έχουν δείξει ότι η συνεχής έκθεση σε βίαιες ή τραυματικές ειδήσεις μπορεί να οδηγήσει σε:
- Αυξημένα επίπεδα άγχους και στρες
- Διαταραχές ύπνου και διάθεσης
- Αίσθημα αδυναμίας και ματαίωσης
- Απεμπάθεια (emotional numbing), δηλαδή μειωμένη συναισθηματική απόκριση
- Συμπτώματα μετατραυματικού στρες σε ορισμένες περιπτώσεις
Επίσης δεν είναι λίγοι εκείνοι που βιώνουν ένα αίσθημα εσωτερικής αντίφασης – μια αδυναμία να συνεχίσουν τη ζωή τους ακριβώς όπως πριν. Η ενοχή του παρατηρητή, αυτού που βλέπει αλλά δεν μπορεί να επέμβει, μετατρέπεται πολλές φορές σε ψυχικό βάρος.
Με αφορμή αυτό το υπαρξιακό ερώτημα που αγγίζει πολλούς – το αν και πώς μπορούμε να ζούμε «κανονικά» ενώ δίπλα μας εξελίσσονται τραγωδίες – ζητήσαμε από τον ψυχολόγο, ψυχοθεραπευτή και δικαστικό πραγματογνώμονα (MSc Ιατροδικαστικής – Ψυχιατροδικαστικής) Πάνο Πλουμίδη να τοποθετηθεί. Πότε η ευαισθησία γίνεται υπερφόρτιση; Ποια είναι τα όρια ανάμεσα στη συναισθηματική εμπλοκή και τη φθορά; Και τελικά, πώς μπορούμε να σταθούμε με ανθρωπιά χωρίς να καταρρεύσουμε;
«Η καθημερινή έκθεση σε ειδήσεις πολέμου μπορεί να επηρεάσει τους ανθρώπους με διάφορους τρόπους. Τα δυσάρεστα γεγονότα τα οποία μας προκαλούν πόνο σαφώς και μπερδεύουν πάρα πολύ την καθημερινότητά μας γιατί πολλές φορές ασχολούμαστε περισσότερο από όσο αντέχουμε, γιατί δε γίνεται να μην τα γνωρίζουμε. Θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να παίρνουμε την σωστή είδηση και όχι ”clickbait”. Να ενημερωνόμαστε, να συμπάσχουμε αλλά όχι να γινόμαστε θύματα μίας προπαγάνδας που σκοπό έχει τη μετάδοση της οποιαδήποτε είδησης με σκοπό την διαφήμιση», αναφέρει ο ειδικός μιλώντας στην Karfitsa.gr και προσθέτει πως η υπερέκθεση μπορεί να μας μειώσει την ευαισθησία. «Είναι σαν να βλέπουμε κάτι πολύ καθημερινό και αυτό μας μειώνει το συναίσθημα και την αντίδραση, γι’ αυτό είναι καλό να γνωρίζουμε τι συμβαίνει στον κόσμο, αλλά όχι σε υπερβολικό βαθμό».
Σχετικά με τα όρια ανάμεσα στην συναισθηματική εμπλοκή και τη φθορά, την ένδειξη ανθρωπιάς και την ψυχολογική κατάρρευση, ο κ. Πλουμίδης εξηγεί: «Το να ”χαλάσουμε” τις διακοπές μας λόγω των εξελίξεων μπορεί να είναι και το στοιχείο που ονομάζεται ”ανθρωπιά”. Είναι μέρος της συμπερίληψής μας σε ένα κοινωνικό σύνολο. Η αλήθεια είναι ότι δεν πειράζει αν χάσουμε κάτι που εμείς απολαμβάνουμε όταν την ίδια στιγμή χιλιάδες άνθρωποι βρίσκονται σε πόλεμο. Αυτό που είναι επικίνδυνο είναι ότι μπορεί νιώθοντας αβοήθητοι και ενοχικοί να υπερβάλουμε σε σχέση με την συμμετοχή μας συναισθηματικά. Δηλαδή υπάρχουν άνθρωποι που νιώθουν πολύ περισσότερη οργή ενώ δε μπορούν να κάνουν κάτι, ή άλλοι νιώθουν πολύ περισσότερη θλίψη και αρχίζει αυτό και μετράει αρνητικά προς τους ίδιους. Επομένως υποφέρουν χωρίς να φταίνε σε τίποτα».
«Οφείλουμε να παρακολουθούμε τα νέα αλλά με μία συναισθηματική απόσταση. Δεν θεωρώ υπερβολικό κάποιος να αποφασίσει -ότι από τη στιγμή που γίνεται πόλεμος, φυσικές καταστροφές και χάνονται ζωές – ότι δεν θα πραγματοποιήσει τις διακοπές του, ως φόρο τιμής. Αποτελεί έναν τρόπο αντίδρασης σε όλα αυτά. Αρκεί να μην είναι ένα μέσο ενοχής ή μια ευκαιρία να ζήσουμε τη θλίψη μας. Να είναι πραγματικά μέσο του προβλήματος, όχι ένας δρόμος που μας οδηγεί στο δικό μας προσωπικό πρόβλημα με κάποια αφορμή».
«Η ευαισθησία δε σημαίνει κατάρρευση και ούτε η κοινωνική συνοχή σημαίνει αυτοκαταστροφή»
Η ψυχική υπερφόρτιση που προκαλεί η συνεχής έκθεση σε σκληρές εικόνες και ειδήσεις πολέμου μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική εξάντληση και αποδιοργάνωση της καθημερινότητας. Ο ειδικός Πάνος Πλουμίδης επισημαίνει τη σημασία της ισορροπίας: «Θεωρώ πρόβλημα να εκπίπτει η λειτουργικότητα του ατόμου στην καθημερινότητα από τη στιγμή που γνωρίζει πως δεν μπορεί να κάνει κάτι. Από την άλλη, αν κάποιος θέλει να είναι ενεργός, μπορεί να συμμετάσχει σε μία κινητοποίηση, σε έναν εθελοντισμό, σε παροχή οικονομικής βοήθειας και έτσι να νιώθει ότι συμμετέχει σε όλο αυτό. Χωρίς όμως να αφήνει τον εαυτό του να βάλλεται ενώ δεν φταίει σε βαθμό που δε μπορεί να το διαχειριστεί».
«Η ευαισθησία δε σημαίνει κατάρρευση και ούτε η κοινωνική συνοχή σημαίνει αυτοκαταστροφή. Αν κάποιος συλλογικός πόνος γίνεται προσωπικός σε σημείο που να χαλάει τη λειτουργικότητα και την ισορροπία του ατόμου θα πρέπει να επέμβουμε. Αυτό σημαίνει ότι κάτι αγγίζει το άτομο πέραν του κοινωνικού. Προφανώς υπάρχει κάποιο τραύμα που βγαίνει στην επιφάνεια και είναι καλό να δώσουμε σημασία».
Ποιες ομάδες είναι πιο ευάλωτες
Δεν είμαστε όλοι ίδιοι απέναντι στον πόνο – ούτε απέναντι στην εικόνα του. Για κάποιους, η καθημερινή έκθεση σε ειδήσεις πολέμου δεν είναι απλώς ενημέρωση, είναι αναβίωση. Μνήμες, βιώματα και τραύματα πυροδοτούνται χωρίς προειδοποίηση, την ώρα που ο κόσμος «καίγεται» στην οθόνη. Και όπως εξηγεί ο ψυχολόγος, «οι άνθρωποι με ευαισθησία σε θέματα θυμού, θλίψης, άνθρωποι που έχουν υποστεί βία, τους έχει στερηθεί η ελευθερία ή είναι εγκλωβισμένοι, είναι πολύ πιθανό να είναι πολύ πιο εύκολα επιρρεπείς».
«Πρέπει να γίνουμε προστάτες του εαυτού μας και να επιλέγουμε γιατί, πόσο και από πού ενημερωνόμαστε χωρίς να επιτρέπουμε την οποιαδήποτε είδηση να είναι εισβολέας στην καθημερινότητά μας. Να έχουμε εμείς την επιλογή και όχι οι ειδοποιήσεις στο κινητό μας», προσθέτει ο ίδιος.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Η λύση δεν είναι να αποστρέψουμε το βλέμμα, αλλά να το προστατεύσουμε. «Μπορούμε να διαλέξουμε μία ώρα της ημέρας την οποία θα αφιερώνουμε στην ενημέρωση, να διαλέγουμε σωστά και έγκυρα σάιτ, όπου δεν παρουσιάζουν τις ειδήσεις με υπερβολή ή με δραματοποίηση αλλά αντικειμενικά, που μας επιτρέπουν να έχουμε μία κριτική σκέψη απέναντι στο αντικείμενο χωρίς να προσπαθούν να μας εγκαλέσουν το συναίσθημα έτσι ώστε να κάνουμε περισσότερα κλικ», προτείνει ο κ. Πλουμίδης.
- Να περιορίζουμε την ώρα που αφιερώνουμε στις ειδήσεις.
- Να επιλέγουμε έγκυρες και ψύχραιμες πηγές, αποφεύγοντας τον υπερβολικό ή καταστροφολογικό τόνο.
- Να εκτονώνουμε το άγχος με φυσική δραστηριότητα, διαλογισμό ή συζήτηση με φίλους και ειδικούς.
- Να στραφούμε στη δράση: η προσφορά, ακόμη και μέσω μιας δωρεάς ή συμμετοχής σε συλλογικές προσπάθειες, μειώνει το αίσθημα αδυναμίας και δίνει ξανά νόημα.
