O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επισημαίνει πως η μη ιατρική χρήση βενζοδιαζεπινών αποτελεί ένα ραγδαίως ογκούμενο πρόβλημα δημόσιας υγείας, κάνοντας λόγο για μια επιδημία μέσα στην πανδημία της Covid-19. Οι βενζοδιαζεπίνες αποτελούν φαρμακευτικούς παράγοντες που χρησιμοποιούνται ευρύτατα για την αντιμετώπιση διαταραχών ύπνου, άγχους ή καταθλιπτικών συμπτωμάτων.

Το τελευταίο δεκαήμερο του Ιανουαρίου του 2021 περισσότεροι από 2/5 ενήλικες ανέφεραν συμπτώματα αγχώδους ή καταθλιπτικής διαταραχής, ενώ τα ποσοστά γενικευμένης αγχώδους διαταραχής, ψυχολογικής δυσφορίας και φόβου σχετιζόμενου με την Covid-19 ήταν, αντίστοιχα, 44,9%, 65,2%, και 59%. Από την έναρξη της πανδημίας αναφέρεται επίσης αύξηση της τάξεως του 37% στο ποσοστό αναφερόμενης αϋπνίας.

Η πανδημία του SARS-CoV-2 προκάλεσε παγκόσμια αύξηση στα ποσοστά άγχους και αϋπνίας, ενώ φαίνεται ότι ο αντίκτυπός της στην ψυχική υγεία και το βάρος των ψυχοπιεστικών συνθηκών που επέφεραν τα περιοριστικά μέτρα ήταν δυσανάλογα επιβαρυντικά για τον γυναικείο πληθυσμό.

Ποσοστό της τάξεως του 47% αναφέρει αύξηση στη χρήση ουσιών από την έναρξη της Covid-19 και μετά, σχετιζόμενη αιτιολογικά με την απώλεια εργασίας, τον φόβο μόλυνσης από τον ιό, την κοινωνική αποστασιοποίηση και απομόνωση, με τις ουσίες αυτές -ανάμεσά τους και τις βενζοδιαζεπίνες- να αποτελούν έναν μηχανισμό αντιμετώπισης του αρνητικού σωματικού, ψυχικού και κοινωνικού αντικτύπου της Covid-19.

Οι βενζοδιαζεπίνες συγκαταλέγονται στα πλέον καταχρηστικώς χρησιμοποιούμενα φάρμακα ήδη από τη δεκαετία του ’70. Ενδεικτικό είναι ότι οι τάσεις αναζήτησης στην Google όρων που αφορούν σε θέματα υγείας έδειξαν αυξημένη χρησιμοποίηση λέξεων-κλειδιά σχετιζόμενων με τις βενζοδιαζεπίνες στην Ινδία, τη δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, κατά τη διάρκεια του lockdown, ενώ αντίστοιχα είναι και τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας που έλαβε χώρα στην Ιταλία. Σε μια άλλη μελέτη, η οποία διεξήχθη επίσης στην Ιταλία, με ανάλυση δειγμάτων από το τριχωτό της κεφαλής, για να διαπιστωθούν τα μοτίβα χρήσης ουσιών στη διάρκεια της πανδημίας, αποκαλύφθηκε αύξηση του ποσοστού χρήσης βενζοδιαζεπινών σε 53,3%, κατά τη διάρκεια του lockdown, σε σχέση με το 16,7% που ήταν το αντίστοιχο ποσοστό πριν από την επιβολή των περιοριστικών μέτρων.

Θα πρέπει να τονιστεί πως στις περισσότερες μελέτες η αύξηση στη χρήση των βενζοδιαζεπινών αφορά μη συνταγογραφούμενες, αλλά παρανόμως χορηγούμενες βενζοδιαζεπίνες. Στη Γαλλία, εξαιτίας της κοινωνικής απομόνωσης ή των ψυχολογικών διαταραχών που επέφερε το lockdown, με τη συνοδό αύξηση των ενδοσυζυγικών συγκρούσεων και της ενδοοικογενειακής βίας προσδιορίστηκε επίσης προβλεπτική αύξηση στην κατανάλωση βενζοδιαζεπινών, όπως επίσης και στην κατάχρηση ή την επιβλαβή χρήση αλκοόλ ή άλλων ψυχοδραστικών ουσιών. Η Ιρλανδία αναφέρει επιπροσθέτως αύξηση στη χρήση αλκοόλ και βενζοδιαζεπινών κατά τη διάρκεια των περιόδων του lockdown. Οι βενζοδιαζεπίνες, εκτός από την πρόκληση εθισμού, ενοχοποιούνται και για την εμφάνιση μακροπρόθεσμων νοητικών διαταραχών, ακόμη και ανοϊκού τύπου, ιδιαίτερα σε άτομα μεγαλύτερων ηλικιών.

Τα μη βενζοδιαζεπινικά (αλλά βενζοδιαζεπινικώς δρώντα) υπνωτικά, τα καλούμενα και Z-υπνωτικά (με κυριότερο ανάμεσά τους το Stilnox, με δραστική ουσία τη ζολπιδέμη), όπως και τα αντικαταθλιπτικά SSRIs (εκλεκτικοί αναστολείς των υποδοχέων επαναπρόσληψης της σεροτονίνης) και SNRIs (αναστολείς των υποδοχέων επαναπρόσληψης της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης), προσδιορίστηκε πως χορηγούνταν αυξημένα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, σε μελέτη που αφορά τις ΗΠΑ. Επίσης, προσδιορίστηκε αύξηση της συνταγογράφησης βενζοδιαζεπινών κυρίως στις γυναίκες, υπογραμμίζοντας τον σημαντικό αντίκτυπο της Covid-19 και των συνοδών περιοριστικών μέτρων στην ψυχική υγεία, κυρίως των γυναικών. Η αύξηση αυτή στα Z-υπνωτικά και στα SSRIs και SNRIs αντικαταθλιπτικά παρέμεινε τόσο κατά το 1ο όσο και κατά το 2ο κύμα της πανδημίας, ενώ η αύξηση στη συνταγογράφηση βενζοδιαζεπινών στις γυναίκες φαίνεται να αφορά μόνο το 1ο κύμα της Covid-19.

Η αύξηση της συνταγογράφησης των Ζ-υπνωτικών στους ενήλικες άνω των 65 ετών, η οποία καταγράφηκε για το διάστημα Νοέμβριος 2019 – Μάρτιος 2021, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς τα φάρμακα αυτά, όπως και οι βενζοδιαζεπίνες, σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο διαταραχών μνήμης και καταγμάτων από πτώσεις. Μικρή πτώση στη μηνιαία συνταγογράφηση Z-υπνωτικών αλλά και SSRIs-SNRIs παρατηρήθηκε μετά τον Οκτώβριο του 2020 και καθ’ όλη τη διάρκεια του 3ου πανδημικού κύματος, γεγονός που υποδηλώνει πως τα περιοριστικά μέτρα έχουν μια περισσότερο άμεση και λιγότερο μακροπρόθεσμη επίδραση ή μπορεί να αντανακλά τη χαλάρωση των μέτρων αυτών ή και την εξοικείωσή μας με το καθημερινό στρες της πανδημίας.

Τέλος, μελέτες λυμάτων από το Μισισιπί των ΗΠΑ μέχρι τη Σουηδία αναφέρουν αυξημένα επίπεδα βενζοδιαζεπινών και των μεταβολιτών τους, ακόμη και στα ψάρια της Σκανδιναβίας, κατά τα χρόνια της πανδημίας, σε σημείο που να μιλάμε πλέον για τις βενζοδιαζεπίνες ως έναν «καινούριο παράγοντα» περιβαλλοντικής μόλυνσης των οικοσυστημάτων.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ POLITICAL