Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης είναι ένα γεγονός με πολιτική, ιστορική και διπλωματική διάσταση. Έχει όμως και νομική διάσταση, την οποία και θα παρουσιάσω μέσα από την παρουσίαση των δύο κομβικών ιστορικών γεγονότων, την διαφωνία Ε. Βενιζέλου – Κωνσταντίνου ως προς την κατεύθυνση της προέλασης του Ελληνικού Στρατού (προς Θεσσαλονίκη ή προς Μοναστήρι) και την είσοδο του Στρατού μας στην Θεσσαλονίκη.

Α. Διαφωνία Βενιζέλου – Κωνσταντίνου. Ποιος είχε δίκαιο από νομική άποψη.

Κατά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, οι κυρίαρχες προσωπικότητες είναι τρεις: Ο αρχηγός του Κράτους Βασιλέας Γεώργιος, ο Πρωθυπουργός και Υπουργός Στρατιωτικών Ε. Βενιζέλος και ο Αρχιστράτηγος του Ελληνικού Στρατού Διάδοχος Κωνσταντίνος.

Κατά το τότε ισχύον Σύνταγμα του 1911, ο Βασιλέας: α) ήταν πρόσωπο πολιτικώς ανεύθυνο (άρθρ. 29), β) διόριζε και έπαυε τους Υπουργούς (άρθρ. 31), συνεπώς και τον Βενιζέλο και γ) ήταν Αρχηγός του Στρατού (άρθρ. 32). Με αυτά τα δεδομένα, ο Βασιλέας Γεώργιος είχε εκ του τότε ισχύοντος Συντάγματος την εξουσία να ελέγχει και να επιβάλλεται στον Υπουργό Στρατιωτικών Ελευθέριο Βενιζέλο.

Ο Βενιζέλος ως Υπουργός Στρατιωτικών είχε κατά τον ισχύοντα τότε Οργανισμό του Στρατού (ν. ΓΦΝΣΤ΄/1910, όπως τροποποιήθηκε με τον ν. ΓΨΠΘ΄/1911) την πολιτική ευθύνη για την οργάνωση και ορθή λειτουργία του Στρατού εν καιρώ ειρήνης. Σε περίπτωση όμως καθολικής επιστρατεύσεως την ανώτατη διοίκηση του Στρατού και την διεύθυνση των επιχειρήσεων την ανελάμβανε ο Αντιστράτηγος Πρόεδρος του Αναθεωρητικού, και αργότερα, βάσει του ν. ΓΩΙΔ΄/1911, ο Γενικός Επιθεωρητής Στρατού.

Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος ήταν ο Γενικός Επιθεωρητής Στρατού (ν. ΓΩΙΔ΄/1911), ο οποίος είχε πλέον αυτός τις αρμοδιότητες του Πρόεδρου του Αναθεωρητικού, υπαγόταν όμως απευθείας στον Υπουργό Στρατιωτικών, δηλαδή στον Βενιζέλο.

Βάσει, λοιπόν, των παραπάνω, ο μόνος αρμόδιος να αποφασίσει την κατεύθυνση προελάσεως του Στρατού ήταν ο Διάδοχος Κωνσταντίνος ως Αρχηγός του στρατεύματος.

Συνεπώς, από νομικής πλευράς, η παρέμβαση του Ε. Βενιζέλου ουδεμία είχε ισχύ.

Β. Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ή στρατιωτική κατάληψη της;

Η διαδικασία για την παράδοση της Θεσσαλονίκης ξεκίνησε με την συνάντηση ξημερώματα της 26ης Οκτωβρίου του Τούρκου Φρούραρχου της πόλης μας με τον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο στο Τοψίν (Γέφυρα), με τον πρώτο να θέτει τους όρους για την παράδοση και τον Κωνσταντίνο να ζητεί την άνευ όρων παράδοση. Τελικώς, στις 1.30 το πρωί της 27ης Οκτωβρίου 1912, επετεύχθη η συμφωνία για την παράδοση της πόλης, και καταρτίσθηκε το σχετικό Πρωτόκολλο Παράδοσης Παραλαβής, το οποίο υπεγράφη από τους Β. Δούσμανη και Ι. Μεταξά εξ ονόματος του Αρχιστρατήγου Κωνσταντίνου και από τον Αρχιστράτηγο του Τουρκικού Στρατού Χασάν Ταξίν Πασά. Κατά το άρθρο 3 του οποίου: «Η Θεσσαλονίκη παραδίδεται εις τον Ελληνικόν Στρατόν μέχρι της υπογραφής της ειρήνης». Επειδή, δε, αν δεν καθυστερούσε η Τουρκική πλευρά, το Πρωτόκολλο θα είχε υπογραφεί στις 26 Οκτωβρίου, η ελληνική πλευρά απαίτησε και πέτυχε ως ημερομηνία υπογραφής να μπει η 26η Οκτωβρίου 1912. Το επέβαλαν λόγοι κυρίως τακτικής και πολιτικής, ταυτοχρόνως δε και συμβολικοί.

Άμεσα, ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος διόρισε με Διαταγή του τον Πρίγκηπα Νικόλαο Στρατιωτικό Διοικητή της περιφέρειας Θεσσαλονίκης, με έδρα την Θεσσαλονίκη, με εντολή να διασφαλίσει: α) την κατοχή της χώρας, β) την εφαρμογή του Πρωτοκόλλου Παράδοσης- Παραλαβής, γ) την τάξη και ασφάλεια και την κανονική λειτουργία των νέων Πολιτικών Αρχών, δ) την υπακοή του Βουλγαρικού Στρατού στο Πρωτόκολλο.

Στις 31 Οκτωβρίου, ο Βασιλέας Γεώργιος εξέδωσε Βασιλικό Διάταγμα (ΦΕΚ 337Α΄/31.10.1912) με το οποίο ανέθεσε στον Υπουργό Δικαιοσύνης κ. Ρακτιβάν: «όπως, ως αντιπρόσωπος της Ελληνικής Κυβερνήσεως, κανονίση τα της προσωρινής διοικήσεως των καταληφθεισών χωρών».

Η Θεσσαλονίκη, και η Μακεδονία, περιήλθαν τυπικώς στην Ελλάδα με την Συνθήκη των Αθηνών της 1/14ης Νοεμβρίου 1913 (ΦΕΚ 229Α΄/14.11.1913).

Πάντως, πέρα από την νομική διάσταση, η καρδιά του καθενός από μας ξέρει, ότι ανήμερα του Αγίου Δημητρίου η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ KARFITSA