Ένα αρχαίο νεκροταφείο και ένα Θεσμοφόριο με πολλά ευρήματα, όπλα, αγγεία, χάλκινα κράνη και ειδώλια (φιγούρες θεοτήτων ή πιστών) έχει φέρει στο φως η ανασκαφή στο λόφο της Δουρούτης στα Ιωάννινα. Το πιο ιδιαίτερο όλων όμως είναι πως αυτή η ανασκαφή βρίσκεται εντός του campus του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, μια ανάσα μακριά από τα έδρανα και τις αίθουσες διδασκαλίας.
Τη μοναδική αυτή ευκαιρία για έρευνα και βιωματική μάθηση αδράχνουν για τρίτη χρονιά οι τελειόφοιτοι φοιτητές του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, οι οποίοι μαζί με τους καθηγητές αρχαιολογίας, Ανδρέα Βλαχόπουλο, Αλεξάνδρα Αλεξανδρίδου και Κλεοπάτρα Καθάριου, διδάσκονται την ανασκαφική στο πεδίο της δράσης!
«Για τους φοιτητές, η εμπειρία της συμμετοχής σε μια τέτοια ανασκαφή είναι πρωτίστως βιωματική και άμεση. Εκεί που σπουδάζουν τέσσερα χρόνια, εκεί που κάνουν τη βόλτα τους, μέσα σε αυτό το ωραίο δασωμένο, δροσερό περιβάλλον, μια αναπνοή από τα αμφιθέατρα διδασκαλίας, τα παιδιά αυτά αφήνουν τους υπολογιστές και τις σημειώσεις τους και συμμετέχουν σε μια ανασκαφή. Απ’ όσο γνωρίζω κανένα πανεπιστήμιο δεν διαθέτει τη δυνατότητα να ανασκάψει και να μελετήσει αρχαιολογικό χώρο τόσο σημαντικό. Αυτή η διεθνής πρωτοτυπία για μας είναι ένας ακαδημαϊκός έπαινος αλλά στους φοιτητές δημιουργεί έναν πρωτόγνωρο ενθουσιασμό. Συνήθως η ανασκαφή είναι μια διαδικασία μακρινών αποστάσεων, ενώ οι συνθήκες στέγασης και τροφής είναι αυτές μιας εκστρατείας», επισημαίνει στην Karfitsa ο κ. Βλαχόπουλος.
Και προσθέτει: «Τα παιδιά είναι βαθύτατα ικανοποιημένα γιατί το τμήμα Αρχαιολογίας τούς προσφέρει υψηλής ποιότητας εκπαίδευση, ενώ ταυτόχρονα τους γνωρίζει και μια άγνωστη οικιστική και λατρευτική εγκατάσταση του παραλιμνίου τοπίου των Ιωαννίνων στην αρχαιότητα».
Η ιστορία της ανασκαφής
Η έναρξη της ανασκαφής χρονολογείται στη δεκαετία του 1970 όταν ο χώρος προοριζόταν να στεγάσει την πανεπιστημιούπολη των Ιωαννίνων. «Αξιολογήθηκαν μερικά πολύ σημαντικά ευρήματα που είχε βρει παλαιότερα ο τότε έφορος αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και πρώτος καθηγητής αρχαιολογίας στο πανεπιστήμιό μας, Σωτήρης Δάκαρης. Την ανασκαφή που ήταν πλέον συστηματική ως προς την έκταση αλλά σωστική, δηλαδή έγινε με σκοπό να απελευθερωθεί η γη για να οριοθετηθεί το πανεπιστήμιο, την ανέλαβε στη δεκαετία του ’70 η Ιωάννα Ανδρέου. Εμείς πριν από τρία χρόνια επανεκκινήσαμε μια παλιά έρευνα που ήταν γνωστή, είχε δώσει πολύ σημαντικά ευρήματα, πολλά από τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Γνωρίζοντας τη σημασία αυτών, ξεκινήσαμε να ορίσουμε ένα χώρο έρευνας πεδίου για τους τελειόφοιτους φοιτητές της κατεύθυνσης αρχαιολογίας, δηλαδή του τέταρτου έτους, με σκοπό να ασκηθούν στο πεδίο της ανασκαφής σε μια έρευνα η οποία ήταν συστηματική, σύγχρονη και διεπιστημονική», σύμφωνα με τον κ. Βλαχόπουλο.
Τα σπουδαία ευρήματα
Η παλιά ανασκαφή είχε φέρει στο φως ένα νεκροταφείο πολύ πυκνών τάφων, οι παλαιότεροι εκ των οποίων φτάνουν στον 8ο αιώνα π.Χ., αλλά το μεγαλύτερο κομμάτι τους (το πυκνότερο και πιο πλούσιο σε κτερίσματα) χρονολογείται στον 4ο και 3ο αιώνα π.Χ. Μέσα στον χώρο της πανεπιστημιούπολης υπήρχε ένα σημαντικό πόλισμα, μια μικρή πόλη που τότε θα ήταν στις παρυφές της λίμνης, άρα επρόκειτο για μια θέση προνομιούχα και σημαντική.
Σε κοντινή απόσταση από αυτό το νεκροταφείο βρίσκεται ένα ιδιαίτερο, κυκλικό οικοδόμημα, χρονολογούμενο στον 4ο αιώνα π.Χ., δηλαδή στο τέλος της Κλασικής Περιόδου και στην αρχή της Ελληνιστικής. Όπως εξηγεί ο καθηγητής: «Έχει ένα ιδιότυπο σχήμα που θυμίζει μερικά οικοδομήματα, τα οποία βρίσκουμε σε ιερά όπως οι Δελφοί και η Επίδαυρος. Στη μέση είχε ένα βωμό. Η πλαγιά προσφερόταν για μια αμφιθεατρική θέαση των δρώμενων που λάμβαναν χώρα εκεί. Ένα τέτοιο κτίριο ήταν λατρευτικό και πιθανότατα πρέπει να αποδοθεί στη Δήμητρα, να ήταν δηλαδή ένα Θεσμοφόριο. Η Δήμητρα ήταν μια γονιμική, βλαστική θεότητα. Η περιοχή ενδείκνυται για τη λατρεία της, αφού ρυάκια έτρεχαν κοντά και πλούσια βλάστηση υπομνημάτιζε το χαρακτήρα της λατρείας της. Όλα αυτά τα είχε δείξει η Ιωάννα Ανδρέου στη δεκαετία του ’90 με συνεργάτιδα την καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Κωνσταντίνα Γραβάνη. Η ανασκαφή είχε φέρει στο φως επίσης κυκλικά επίπεδα κατασκευάσματα σαν αλώνια, τα οποία γνωρίζουμε από τις αρχαίες πηγές ότι συνδέονται και με κυκλικούς χορούς που γίνονταν στο όνομα της θεότητας».
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων σύμφωνα με το νόμο εποπτεύει την ανασκαφή, ενώ συνεισφέρουν η πρυτανεία του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και η Περιφέρεια Ηπείρου. «Ανασκαφή και έρευνα μπορεί να γίνει οπουδήποτε υπάρχει το λείψανο της ανθρώπινης διαδρομής. Συστηματική αρχαιολογική ανασκαφή δεν υπάρχει σε κανένα άλλο πανεπιστημιακό campus διεθνώς», συμπληρώνει στην Karfitsa ο κ. Βλαχόπουλος, ενώ ερωτηθείς σχετικά με το πότε αναμένεται να ολοκληρωθεί η ανασκαφή απαντά ως εξής: «Η ανασκαφή μόλις άρχισε. Σε αντίθεση με ένα επιστημονικό βιβλίο όπου ξέρουμε από πριν πόσο αργά ή γρήγορα θα έρθει η μελέτη της τελευταίας του σελίδας, στην ανασκαφή δεν ξέρουμε ποτέ το βιβλίο της γης που ερευνούμε αρχαιολογικά πότε θα τελειώσει».
